TOZ ÖLÇÜMÜ

İşyeri Ortamında Toz ve Aeresollerin Örneklenmesi, Ölçümü

Havadaki kirletici toz, sprey, duman ve dumanları içeren aerosoller halinde oluşabilir. Havadaki tozlar özellikle tehlikelidir çünkü pnömokonyozlar gibi klasik yaygın mesleki akciğer hastalıkları ve ayrıca özellikle yüksek maruziyet seviyelerinde metal zehirlenmesi gibi sistematik zehirlenmeler ile ilişkilidirler. Kanser, astım, alerjik alveolitler ve tahriş gibi diğer tozla ilgili hastalıkların yanı sıra çok daha düşük maruz kalma seviyelerinde ortaya çıkabilecek bir dizi solunum dışı hastalığı da artırmaktadır. Bu nedenle iş yerlerinde toz maruziyetlerinin ölçülmesi toz kontrolünün sağlanması hastalıkların azaltılmasında büyük öneme sahiptir.

Haliç Çevre ve İş Hijyeni Laboratuvarı olarak aşağıdaki metotlar ile iş yeri çalışma ortamında toz ve aerosellerin örnekleme ve analizlerini bünyemizde gerçekleştirmekteyiz;

• MDHS 14/3 General MethodsForSamplingAndGravimetric. Analysis Of RespirableAndInhalableDust(Çalışma Ortamında Toplam ve Solunabilir Tozun Tayini)
• ASTM D4532 Standard Test MethodforRespirableDust in WorkplaceAtmospheres Using CycloneSamplers( Çalışma Ortamında Solunabilir Tozun Tayini)
• NIOSH 500 Partıculates Not OtherwıseRegulated, Total (Çalışma Ortamında Toplam Tozun Tayini)
• NIOSH 600 Partıculates Not OtherwıseRegulated, Respırable(Çalışma Ortamında Solunabilir Tozun Tayini)
• CEN–TR. 16013-3. WorkplaceExposure – Guide ForTheUse. Of Direct-Reading İnstrumentsFor. AerosolMonitoring( Çalışma Ortamında Bulunan Aerosellerin Tayini)
• ASTM D4185 tandard Test MethodforMeasurement of Metals in WorkplaceAtmospheresbyFlameAtomicAbsorptionSpectrophotometry (Çalışma Ortamında Ağır Metallerin Tayini)
• NIOSH-NMAM 6009 Mercury (Çalışma Ortamında Civa Tayini)
• NIOSH-NMAM 7901 ArsenıcTrıoxıde, As As (Çalışma Ortamında Arsenik Trioksit Tayini)
• NIOSH-NMAM 7082 LEAD ByFlame AASPb (Çalışma Ortamında Kurşun Tayini)
• NIOSH-NMAM 7600 Chromıum, Hexavalent(Çalışma Ortamında Cr+6 Tayini)
• NIOSH-NMAM 5524 MetalworkıngFluıds (Mwf) AllCategorıes( Çalışma Ortamında Metal İşleme Sıvısında Oluşan Toz ve Aeresollerin Tayini)
• NIOSH-NMAM 7602 Sılıca, CrystallıneByIr (Çalışma Ortamında Kritsal Silika Tayini)
• ASTM D3373 (Çalışma Ortamında Vanadyum Tayini)
• OSHA ID 121 Metal &MetalloıdPartıculatesInWorkplaceAtmospheres (Çalışma Ortamında Ağır Metal Tayini)
• MDHS 47/3 Determination Of RubberProcessDustAndRubberFume (Measured As Cyclohexane-SolubleMaterial) İn Air( Çalışma Ortamında Lastik Buharı ve Lastik Tozu Tayini)
• MDHS 101/2 CrystallineSilica İn RespirableAirborneDust (Çalışma Ortamında Kristal Silika Tayini)
• OSHA ID 196 Carbon Black InWorkplaceAtmospheres (Çalışma Ortamında Karbon Siyahı Tayini)

Ne zaman çalışanlar çalıştıkları ortamda toz soluduğunda, meslek hastalığı riski altındadır. Hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde, yıldan yıla tozlara aşırı maruz kalma, hastalığa, geçici ve kalıcı sakatlıklara ve ölümlere neden olmaktadır. İş yeri çalışma ortamındaki tozlar ayrıca ürünleri kirletebilir ve kalitesini azaltabilir, yangın ve patlamalarında neden olabilir.

Tozlar, meşelerine, fiziksel özelliklerine ve ortam koşullarına bağlı olarak, boyutu 1µm ile 100 µm arasında değişen katı parçacıklardır. İş yerinde tehlikeli tozlara örneklerin bazıları aşağıdaki gibidir;

• Minerallerin çıkarılması ve işlenmesinden kaynaklanan mineral tozları (silika tozu);
• Kurşun ve kadmiyum gibi metal tozları ve bunların bileşikleri;
• Dökme kimyasallar ve diğer kimyasallar tozlar;
• Odun, un, pamuk ve polen gibi bitkisel tozlar;
• Küfler ve sporlar.

İş hijyeninde, partikül büyüklüğü genellikle partikülün aerodinamik özelliklerinin bir ölçüsü olan aerodinamik çap olarak tanımlanır. Havadaki bir partikülün solunup solunmaması aerodinamik çapına, çevresindeki havanın hızına ve kişilerin solunum hızına bağlıdır. Partiküller daha sonra solunum yolundan akciğerlerin farklı bölgelerine ilerlerler ve birikme ihtimali olan yerlere birikirler. Aerodinamik çap ne kadar küçük olursa, parçacığın solunum sistemine derinlemesine nüfuz etme olasılığı artar. 10 µm’dan büyük aerodinamik çapı olan partiküllerin akciğerlere nüfus etmesi pek olası değildir, ancak bu boyutun altında kalan toz partikülleri alveollere kadar ilerleyebilir. Büyük partiküllü tozlar genellikle burun veya üst solunum yollarında birikir.

Toza maruz kalma kaynaklarını şu şekilde sıralayabiliriz:

• Madencilik, taşocakları, tünel açma, taş duvarcılık, inşaat ve katı maddeleri kıran veya ayıran herhangi bir işlem;
• Dökümhaneler ve diğer matalurjik işlemler, özellikle döküm temizliği;
• Aşındırıcı patlatma, boya veya pasın giderilmesi, binaların veya küçük nesnelerin temizlenmesi, camların aşındırılması(bu işlemler için kum (grid) kullanımı;
• Cam ve seramik üretimi;
• Toz kimyasalların kullanıldığı yerler;
• Gıda işletmeleri özellikle un kullanımının yoğun olduğu yerler;
• Toz malzemelerin tartılması, boşaltılması ve paketlenmesi.

Herhangi bir tozlu işlem gerçekleştiriliyorsa, kişilerin toza maruz kalma riski altında olup olmadığını tespit etmek için ölçümler yapılarak değerlendirme yapılmalıdır. Bu, bir problem olup olmadığını genel olarak riski önlemek için neler yapılabileceğini görmek için sistematik olarak iş yeri çalışma ortamında ölçümler tekrarlanmalıdır.

Değerlendirme, hangi tehlikeli maddenin kullanımda olduğunu, hangi miktarda ve hangi fraksiyonun ne kadar tozun havaya karışabileceğini ve maruz kalmaya neden olabileceğini, yapılan analizler ile ilgili ulusal veya uluslar arası mevzuat ve yönetmelikler ile değerlendirilir. Ülkemizde bu değerlendirme Tozla Mücadele Yönetmeliği, Kimyasallar Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Yönetmeliği ile değerlendirilmektedir. Yönetmelik detaylarını aşağıda linkte inceleyebilirsiniz.

http://haliccevre.com/images/PDF/tozlamucadele.pdf

http://haliccevre.com/images/PDF/tozlamucadeleek.pdf

http://haliccevre.com/images/PDF/kimyasa.pdf

Maruz kalma ile ilgili değerlendirme için numune alma, genellikle işçiye bağlı olan bir pompanın ve işçinin solunum bölgesine bulunan bir numune alma tertibatından oluşan bir örnekleyici ile yapılır. Numune alma tertibatı, ilgili fraksiyonu ayırmak için bir sistem ve filtreden oluşur.  Örnekleme tertibatı, havadaki tozun toplam veya solunabilir fraksiyonu toplayacak şekilde tasarlanmalıdır.

Kişisel koruyucu teçhizata(KKD), özellikle solunum koruyucu teçhizata başvurmadan önce tozu kaynağında önlemek için yöntemlere başvurulması gerekmektedir. Özellikle maske tipinde bir solunum koruyucu teçhizatın uzun süre giyilmesi kolay değildir. Özellikle sıcak veya sıkışık koşullarda rahatsız edici olabilir. Ayrıca, kontrolsüz hava yoluyla taşınan toz, görevden uzak olan insanları da etkileyebilir.

Önleme ve kontrol sistemleri, hem işçi sağlığını hem de genel çevreyi korumak için tasarlanmalıdır. İş yerlerinde birinci öncelik ortamdaki toz oluşumunu önlemek, önlenemiyorsa gerekli ölçüm ve kontrolleri periyodik olarak tekrarlamaktır.