Asit yağmuru veya asit birikimi, atmosferden ıslak veya kuru formlarda yere düşen sülfürik veya nitrik asit gibi asidik bileşenlerle ilgili herhangi bir çökeltme biçimini içeren geniş bir terimdir. Bu terim; yağmur, kar, sis, dolu ve hatta asidik olan tozu içerebilir.

Asit Yağmurunun Sebepleri Nedir?

 Asit yağmuru; sülfür dioksit (SO₂) ve nitrojen oksitler (NO_X) atmosfere salındığında ve rüzgar ya da diğer hava akımlarıyla taşındığında ortaya çıkar. SO₂ ve NO_X , sülfürik ve nitrik asitler oluşturmak üzere su, oksijen ve diğer kimyasallarla reaksiyona girer. Bunlar daha sonra yere düşmeden önce su ve diğer maddelerle karışır.

Asit yağmuruna sebep olan SO₂ ve NO_X  oluşumunun çok küçük orandaki doğal sebebi volkanik faaliyetler olsa da sorun oluşturacak seviyelere getiren sebep fosil yakıtların yanmasıdır. SO₂ ve NO_X için önemli kaynaklar  şunlardır:

• Elektrik üretmek için fosil yakıtların yakılması. Atmosferdeki SO₂ ‘nin üçte birine ve NO_X ‘in dörtte birine  elektrik jeneratörleri sebep olur.
• Araçlar ve ağır ekipmanlar.
• İmalat, petrol rafinerileri ve diğer endüstriler.

Bu kaynaklarda çıkarak atmosfere karışan SO₂ ve NO_X’ler taşınarak çok başka ve uzak yerlere de giderek kirletir.

Asit Biriktirme Formları

Islak Biriktirme

Islak birikim, en çok asit yağmuru olarak düşündüğümüz şeydir . Atmosferde oluşan sülfürik ve nitrik asitler yağmur, kar, sis veya dolu ile temas ederek yere düşer.

Kuru Biriktirme

Asidik partiküller ve gazlar nem yokluğunda da çeşitli şekillerde kuru biriktirme olarak  atmosferde  birikebilir . Asidik partiküller ve gazlar yüzeylerde (su kütleleri, bitkiler, binalar) hızlı bir şekilde birikebilir veya atmosferik taşıma sırasında reaksiyona girerek insan sağlığına zararlı olabilecek daha büyük partiküller oluşturabilir. Bir sonraki yağmurda biriken asitler bir yüzeyden yıkandığında, bu asitli su yerin üstünden ve altından akarak bitkiler, böcekler ve balıklar gibi vahşi hayata zarar verebilir.

Çöl alanlarında kuru-ıslak birikim oranı, her yıl birkaç inç yağmur alan bir alandan daha yüksektir.

Asit Yağmuru Ölçümü

Asitlik ve alkalilik, 7.0′ ın nötr olduğu bir pH ölçeği kullanılarak ölçülür. Bir maddenin pH’ ı ne kadar düşükse (7′ den az), o kadar asidiktir; bir maddenin pH değeri ne kadar yüksekse (7′ den büyük), o kadar alkali demektir. Normal yağmurun pH’ ı yaklaşık 5,6′ dır ve hafif asidiktir çünkü havadaki karbondioksit (CO₂) nem içinde çözünerek zayıf karbonik asit oluşturur. Asit yağmurunun pH değeri ise genellikle 4,2 ile 4,4 arasındadır ve çok daha asidiktir.

Asit Yağmurunun Ekosistemlere Etkileri

Bir ekosistem; bitkiler, hayvanlar ve diğer organizmalardan oluşan; ayrıca bunların hava, su ve toprak dahil çevrelerinin de birlikte ele alındığı bir topluluktur. Bir ekosistemdeki her şey birbirine bağlıdır. Bir şey bir ekosistemin bir parçasına (bir bitki veya hayvan türü, toprak veya su) zarar veriyorsa, diğer her şeyi etkileyebilir.

Asit Yağmurunun Balık ve Yaban Hayatı Üzerindeki Etkileri

Asit yağmurunun ekolojik etkileri; balıklara ve diğer yaban hayatına zararlı olabileceği akarsular, göller ve bataklıklar gibi su ortamlarında en açık şekilde görülmektedir. Asitli yağmur suyu toprakta akarken, alüminyumu toprak kili parçacıklarından süzebilir ve ardından akarsulara ve göllere akabilir. Ekosisteme ne kadar fazla asit verilirse, o kadar fazla alüminyum salınır.

Bazı bitki ve hayvan türleri asidik sulara ve orta miktarda alüminyumu tolere edebilir. Ancak diğerleri aside duyarlıdır ve pH düştükçe yok olacaklardır. Genellikle türlerin çoğunun gençleri çevre koşullarına yetişkinlere göre daha duyarlıdır. pH 5′ te çoğu balık yumurtası çatlayamaz. Daha düşük pH seviyelerinde, bazı yetişkin balıklar ölür. Bazı asidik göllerde balık yoktur bile. Bir balık veya hayvan türü orta derecede asidik suya tahammül edebilse bile, yediği hayvanlar veya bitkiler dayanamayabilir. Örneğin, kurbağaların 4 civarında kritik bir pH’ ı vardır, ancak yedikleri mayıs sinekleri daha hassastır ve 5.5′ in altındaki pH’ tan kurtulamayabilirler. Mayıs sinekleri yok olursa da bir süre sonra kurbağalar da yok olacaktır.

Asit Yağmurunun Bitkiler ve Ağaçlar Üzerindeki Etkileri

Asit yağmurlarından etkilenen bölgelerde ölü veya ölmekte olan ağaçlar yaygın bir manzaradır. Asit yağmuru topraktan alüminyumu süzer. Bu alüminyum bitkilere olduğu kadar hayvanlara da zararlı olabilir. Asit yağmuru ayrıca ağaçların büyümesi gereken topraktaki mineralleri ve besin maddelerini de uzaklaştırır.

Yüksek irtifalarda, asidik sis ve bulutlar, ağaçların yapraklarındaki besin maddelerini soyarak onlara kahverengi veya ölü yapraklar ve iğneler bırakabilir. Ağaçlar daha sonra güneş ışığını daha az emer, bu da onları zayıflatır ve donma sıcaklıklarına daha az dayanıklı hale getirir.

Tamponlama Kapasitesi

Asit yağmuruna maruz kalan pek çok orman, akarsu ve göl etkilenmez çünkü bu bölgelerdeki toprak, içinden akan yağmur suyundaki asitliği nötralize ederek asit yağmurunu tamponlayabilir . Bu kapasite, toprağın kalınlığına ve bileşimine ve altındaki ana kayanın türüne bağlıdır.

Epizodik Asitleşme

Eriyen kar ve şiddetli yağmur sağanağı, epizodik asitlenme olarak bilinen şeye neden olabilir. Normalde yüksek bir asit seviyesine sahip olmayan göller, eriyen kar veya sağanak yağmur daha fazla miktarda asidik birikim getirdiğinde ve toprak bunu tamponlayamadığında geçici olarak asit yağmurunun etkileriyle karşılaşabilir. Bu kısa süreli yüksek asitlik (yani daha düşük pH), ekosistem üzerinde çeşitli organizmaların veya türlerin yaralanabileceği veya öldürülebileceği kısa vadeli bir strese neden olabilir.

Azot Kirliliği

Sorunlara neden olabilecek sadece asit yağmurunun asitliği değildir. Asit yağmuru ayrıca nitrojen içerir ve bunun bazı ekosistemler üzerinde etkisi olabilir. Örneğin, kıyı sularımızdaki azot kirliliği, bazı bölgelerdeki balık ve kabuklu deniz ürünleri popülasyonlarının azalmasından kısmen sorumludur. Tarım ve atık suya ek olarak, insan faaliyetlerinin ürettiği azotun kıyı sularına ulaşmasının çoğu atmosferden gelir.

Asit Yağmurlarının İnsan Sağlığına Etkileri

Asit yağmurunda yürümek, hatta asit yağmurundan etkilenen bir gölde yüzmek, insanlar için normal yağmurda yürümek veya asidik olmayan göllerde yüzmekten daha tehlikeli değildir. Fakat asıl havada bulunan sülfat ve nitrat kirleticileri insanlar için zararlı olabilir.

SO₂ ve NO_X , insanların akciğerlerine soluyabilecekleri ince sülfat ve nitrat parçacıkları oluşturmak üzere atmosferde reaksiyona girer. Pek çok bilimsel çalışma, bu parçacıklar ile kalp fonksiyonu üzerindeki etkiler arasında bir ilişki olduğunu göstermiştir; örneğin kalp hastalığı riski artmış kişilerde ölümle sonuçlanan kalp krizi ve astımlı kişilerde solunum güçlüğü gibi akciğer fonksiyonu üzerindeki etkileri gözlemlenmiştir.

Asit Yağmurlarının Canlı Olmayan Varlıklar Üzerindeki Etkileri

Asidik birikimin tamamı ıslak değildir . Bazen toz parçacıkları da asidik hale gelebilir ve buna kuru birikim denir . Asit yağmuru ve kuru asidik parçacıklar toprağa düştüğünde, parçacıkları asidik yapan nitrik ve sülfürik asit heykellere, binalara ve diğer insan yapımı yapılara düşebilir ve yüzeylerine zarar verebilir. Asidik partiküller metali aşındırarak boya ve taşın daha çabuk bozulmasına neden olur. Ayrıca binaların ve anıt gibi diğer yapıların yüzeylerini de kirletirler.

Bu hasarın sonuçları maliyetli olabilir:

• Tamir edilmesi veya değiştirilmesi gereken hasarlı malzemeler,
• artan bakım maliyetleri ve
• taş ve metal heykeller, anıtlar ve mezar taşlarında detay kaybı ortaya çıkabilir.

Feyza YALÇIN

Kimyager

 

KAYNAKLAR

https://www.epa.gov/

 

Diğer Blog Yazılarımız İçin: https://haliccevre.com/blog/