AMONYAK ve AMONYAK MARUZİYETİ
Amonyak, hidrojenin azotla reaksiyona girmesi ile üretilir. Üretilen amonyağın endüstri ve ticarette kullanım paylarına bakıldığında yaklaşık % 85′ inin gübreler olduğu görülmektedir. Diğer kullanım alanları çeşitlilik göstermektedir: %5’ i patlayıcılarda, %5’ i tekstil sektöründe ve %5’ i de soğutucu gaz, plastik-kauçuk, ilaç üretimi ve diğer kimyasalların imalatında korozyon önleyici olarak, su arıtmasında, ev temizleyicilerinde, kağıt hamuru üretimi gibi alanlarda kullanılır.
Amonyak ayrıca doğal olarak bitkiler, hayvanlar ve hayvan atıkları dahil organik maddenin ayrışmasından da üretilir ve belli koşullar altında tehlikeli konsantrasyonlara ulaşabilir.
Amonyağın bazı kimyasal / fiziksel özellikleri şunlardır:
- Oda sıcaklığında, amonyak keskin ve boğucu bir kokuya sahip renksiz, oldukça tahriş edici bir gazdır. Genellikle varlığı hakkında yeterli sinyali verir; ancak koku alma yorgunluğu oluşturabilir.
- Saf halde susuz amonyak olarak bilinir ve nemi kolayca emer.
- Amonyak alkali özelliklere sahiptir ve yüksek konsantrasyonlarda aşındırıcıdır.
- Amonyak gazı su içinde kolayca çözünür ve amonyum hidroksit, kostik bir çözelti ve zayıf bir baz oluşturur.
- Amonyak gazı kolayca sıkıştırılır ve basınç altında berrak bir sıvı oluşturur.
- Amonyak genellikle çelik kaplarda sıkıştırılmış bir sıvı olarak sevk edilir.
- Amonyak çok yanıcı değildir, ancak yüksek ısıya maruz kaldığında patlama riski,
Amonyak Maruziyeti
Amonyak doğal olarak bulunduğundan ve temizlik ürünlerinde de sıklıkla kullanıldığından, endüstriyel maruziyetin yanında bu kaynaklardan da maruziyet meydana gelebilir. Çiftlikler ve endüstriyel alanlarda yaygın olarak kullanılması olası kazalarla maruziyet ihtimalini arttırmaktadır. Maruziyet kasıtlı bir terör saldırısından da kaynaklanabilir.
Susuz amonyak gazı havadan daha hafiftir, böylece yükselerek alanda dağılır ve alçakta kalan bölgelere yerleşmez. Bununla birlikte, nemin varlığında (yüksek bağıl nem gibi), sıvılaştırılmış susuz amonyak gazı havadan ağır buharlar oluşturur. Bu buharlar, zeminde veya insanların maruz kalabileceği zayıf hava akımı olan ve alçakta kalan alanlara yayılabilir.
Amonyak maruziyetinin neden olduğu etkilenme derecesi maruz kalma süresine ve gaz veya sıvının konsantrasyonuna bağlıdır. Amonyak, göze nüfuz etme ve göze zarar verme eğiliminde olup, etkisi diğer alkalilere göre daha fazladır. Havadaki düşük konsantrasyonlarda bile (50 ppm) hızlı bir şekilde göz, burun ve boğaz tahrişine, öksürme ve bronşların daralmasına sebep olur. Yüksek konsantrasyonda gazla veya konsantre amonyum hidroksitle temas, gözün yüzey hücrelerinin şişmesine ve kaymasına ve geçici veya kalıcı körlüğe neden olabilir.
Amonyağın koku eşiği, varlığı hakkında yeterli sinyali vermek için oldukça düşüktür (koku eşiği = 5 ppm; OSHA PEL = 50 ppm). Bununla birlikte amonyak, koku alma yorgunluğuna veya adaptasyonuna neden olarak maruziyet süresini uzatarak tespitini zorlaştırır.
İş sağlığı ve güvenliği anlamında ülke mevzuatında, amonyak maruziyeti sınır değeri Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik ile belirlenmiştir. Bu yönetmeliğe göre mesleki maruziyet sınır değerleri 8 saatlik(TWA) maruziyet için 20 ppm, 15 dakikalık (STEL) maruziyet içinse 50 ppmdir.
Bazı endüstriyel temizleyicilerin (% 25) gibi konsantre amonyak çözeltileriyle cildin teması, cilt yanıkları, kalıcı göz hasarı veya körlük gibi ciddi aşındırıcı yaralanmalara neden olabilir. Sıvılaştırılmış amonyakla teması soğuk ısırmasına neden olabilir. Uzun süreli cilt teması (birkaç dakikadan fazla) ağrıya ve aşındırıcı yaralanmalara neden olabilir. Seyreltik sulu çözeltiler (%5’ten az) nadiren ciddi yanıklara neden olur ancak orta derecede tahriş edici olabilir. Konsantre buhar veya çözeltiye maruz kalma, özellikle nemli cilt bölgelerinde ağrı, iltihaplanma, kabarcıklar ve derin delici yanıklara neden olabilir.
Amonyak Maruziyeti Durumunda Yapılacaklar
Son 20 yıl içinde ülkemizde ve dünyada yaşanan amonyak maruziyeti kaynaklı kazalara bakıldığında yüksek rakamlarla karşılaşılmaktadır. 2003 yılında Mersin’de gübre fabrikasında amonyak borusunda meydana gelen patlama sonucu 40 kişi zehirlenmiştir. 2012 yılında ise Manisa’da salça ve kurutulmuş domates fabrikasında amonyak kazanından yaşanan sızıntı ile 50 kişi zehirlenmiştir. 2013 yılında Çin’de bir fabrikada meydana gelen amonyak sızıntısında ise 15 kişi ölmüş 30 kişi yaralanmıştır. Amonyak ile ilgili bunlar ve benzeri yaşanan kazalar ile ilgili son 10 yılda yaşanmış olan ciddi kazalar düşünülünce maruziyet durumunda alınacak acil önlemlerin bilinmesi faydalı olacaktır. Gözlerde amonyak maruziyeti: Gözler hemen bol miktarda su ile ara sıra üst ve alt göz kapaklarını kaldırılarak yıkanmalıdır.Deride amonyak maruziyeti: Tahriş meydana gelirse, fazla kimyasalları nazikçe alınmalıdır ve amonyak teması olan bölge bol suyla yıkanmalıdır. Kimyasallar giysilere nüfuz ederse, derhal giysi çıkartılmalı ve cilt yine yıkanmalıdır.Solunum sisteminde amonyak maruziyeti: Bir işçi çok miktarda amonyak solursa, hemen temiz havaya çıkarılmalıdır.
Tüm maruziyetlerde profesyonel destek alınmalı ve maruziyetin etki düzeyine göre bir yol izlenmelidir.
Aygül YILMAZ
Çevre ve Kimya Mühendisi/Kalite Sorumlusu
Diğer Blog Yazılarımız İçin: https://haliccevre.com/blog/ Okumak İsteyebilirsiniz: Benzen ve Benzen Maruziyeti
Kaynaklar: