Biyolojik gösterge veya diğer bir ismiyle biyoindikatörler; biyolojik süreçleri, türleri veya toplulukları içerir ve çevrenin kalitesini ve zaman içinde nasıl değiştiğini değerlendirmek için kullanılır.

Doğal olarak oluşan biyoindikatörler çevrenin sağlığını değerlendirmek için kullanılır ve aynı zamanda çevredeki olumlu veya olumsuz değişiklikleri ve bunların insan toplumu üzerindeki müteakip etkilerini tespit etmek için önemli bir araçtır. Işık, su, sıcaklık ve askıda katı maddelerin iletimi gibi çevrede biyoindikatörlerin varlığını yöneten belirli faktörler vardır. Biyoindikatörlerin uygulanmasıyla belirli bir bölgenin doğal durumunu veya kontaminasyon seviyesini/derecesini tahmin edebiliriz.

Biyoindikatör, bize bir ekosistemin sağlığı hakkında fikir veren canlı bir organizmadır. Bazı organizmalar çevrelerindeki kirliliğe karşı çok hassastır, bu nedenle kirleticiler varsa organizma morfoloji fizyolojisini veya davranışını değiştirebilir veya hatta ölebilir.

Biyoindikatöre bir örnek likenlerdir. Ağaç, kaya veya toprak gibi yüzeylerde yaşayan bu bitkiler havadaki toksinlere karşı çok hassastır. Bunun nedeni besinlerini çoğunlukla havadan almalarıdır. Ağaçlardaki likenlerin miktarı ve çeşidinden ormanlarımızın temiz havaya sahip olduğunu söyleyebiliriz. Farklı liken türlerinin hava kirliliğine karşı farklı duyarlılık seviyeleri vardır, bu nedenle hangi türlerin mevcut olduğunu gözlemleyerek kirlilik seviyesi hakkında da bir fikir edinebiliriz.

Biyoindikatörler bitkiler, hayvanlar veya mikroorganizmalar olabilir :

• Toksinler varsa, bazı bitkiler etkilenen bölgede büyüyemeyebilir.
• Hayvanların popülasyon sayılarının izlenmesi, içinde yaşadıkları ekosisteme zarar verildiğini gösterebilir.
• Yosun patlamaları genellikle göllerde ve nehirlerde nitrat ve fosfatlardaki büyük artışları belirtmek için kullanılır.

Kirlilik önemli bir besin kaynağının azalmasına neden oluyorsa, ona besin için bağımlı olan hayvanlar da azalabilir. Bir toksin varsa, hayvanlar davranışlarını veya fizyolojilerini de değiştirebilir.

Örneğin:

• Balıklardaki bazı karaciğer enzimlerinin seviyeleri, sudaki kirleticilere maruz kaldıklarında artar.
• Solucanların sinir sistemlerinin işleyişindeki değişiklikler toprak kirliliği seviyelerini ölçmek için kullanılır.
• ABD’de bulunan mutasyona uğramış kurbağa sayısındaki artış, çevrelerindeki toksinlerin bir göstergesi olarak kullanılıyor.

Mikroorganizmalar ayrıca bir ekosistemdeki toksinlerin göstergesi olarak da kullanılabilir. Bazı mikroorganizmalar, belirli kirleticilere maruz kaldıklarında stres proteinleri üretecektir. Stres proteinlerinin seviyelerini ölçerek, çevrede mevcut olan kirlilik seviyesi hakkında bir fikir edinebiliriz.

 

Feyza YALÇIN
Kimyager

 

KAYNAK

https://www.sciencelearn.org.nz/
https://www.tandfonline.com/