Fosfin maruziyeti sık rastlanan bir durum değildir fakat fosfin aşırı zehirli bir madde olduğundan maruziyeti çok risklidir.

Fosfin Nedir?

Fosfin bileşiği tek başına katı formda bulunan bir bileşik olmayıp kimyasal reaksiyonlar sonucunda havaya yayılan renksiz, kokusuz, yanıcı ve zehirli bir gazdır. Fosfin kokusuz olduğundan kullanıldığı ortamlarda tespit edilebilmesi için çürüyen balık ve sarımsak esansı ilave edilir.

Fosfin Gazının Ortaya Çıktığı Durumlar?

Oldukça zehirli bir gaz olan fosfin tahılların, hayvan yemlerinin, sebzelerin ve meyvelerin zirai açıdan ilaçlanmasında kullanılan metal fosfitlerden (alüminyum oksit ve magnezyum oksit) ortama gaz olarak yayılmaktadır.

Tarım ürünlerini böceklerden, haşerelerden korumak amacıyla kullanılan bu ilaçlar fümigant maddeler olarak adlandırılırlar. Bu maddelerle yapılan işlemede fümigasyon işlemi denir. Aşağıda kimyasal tepkime sonucunda oluşan fosfin gazını görmekteyiz;

AIP + 3H₂O → PH₃ + Al(OH)₃

Mg₃P₂ + 6H₂O → 2PH₃ + 3Mg(OH)₂

Metal fosfitler geçmiş yıllarda özellikle intihar amaçlı olarak insanlar tarafından çokça kullanılmıştır.

Elektronik teknolojisinde de en yaygın bilinen yarı iletkenlerden biri olan galyum fosfürün üretiminde fosfor kaynağı olarak fosfin (PH₃) kullanılmaktadır. Bileşiklerinin reaksiyonları üzerinde oldukça kapsamlı incelemeler yapılmış ve sonunda (t-Bu)₃ Ga ile (PH₃) trimerik fosfido bileşiğini vermek üzere tepkir.

Trimerik fosfido bileşiğinin yapısı

Tekstil sektöründe ise yanmaya karşı dirençli kıyafetlerde yanmaya karşı direnç oluşturması için fosfor esaslı alev geciktiriciler kullanılmaktadır. Bu fosfor içerikli bileşikler   yanma bölgesine oksijen transferini engellemek için kullanılırlar. Fosforlu bileşiklerin içerisinde fosfin oksitler de yer almaktadırlar.

Fosfin gazının zararları ve sınır değerleri?

Alüminyum fosfit, mide asidiyle bir araya geldiğinde oldukça toksik bir gaz olan fosfin gazına dönüşür ve kişi çok kısa sürede ölebilir. Ağızdan alındığı zaman olan budur.

Diğer bir yolu ise tarım gıdalarının ilaçlamalarını yapan kişilerin maruz kaldığı fosfin gazı zehirlenmesidir. Bu kişilerde ilaçlama işlemlerini yaparken gerekli havalandırma tedbirlerinin alınması gerekir. Bunun yanı sıra kişisel koruyucu donanımları da (KKD) takmaları ani bir fosfin gazı çıkışında personeli toksik gazdan koruyacaktır.

Oldukça zehirli bir gaz olan fosfine 1400 mg/m³ dozda 30 dakika maruz kalmak ölümcül olabilmektedir. (WHO,1988)

Ülkemizde de Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı kapsamında İş Sağlığı Ve Güvenliği kanunu kapsamında fosfin gazına maruz kalınan işyerlerinde işverenler gerekli ölçümleri ve tedbirleri almakla yükümlüdürler.

Yine Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın “Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik” kapsamında fosfin parametresinin sınır değeri bulunmaktadır.

8 saatlik çalışma süresince aşılmaması gereken sınır değer: 0,14 mg/m³  veya 0,1 ppm’ dir.

Kubilay SUDAN

Çevre Mühendisi

KAYNAKLAR:

– AV Lyubimov , VF Garry , Hayes’in Pestisit Toksikolojisi El Kitabı (Üçüncü Baskı) , 2010

– Orhan ALTAN, Biyokimyasal Yöntem İle Fosfin Sentezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,2006

– Havva TUTAR KAHRAMAN, Alev Geciktirici Nanokompozit Kaplamaların Sentezi Ve Karakterizasyonu, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014

– WHO (Dünya Sağlık Örgütü) (1988). Fosfin ve Seçilen Metal fosfürler

– URL: http://www.inchem.org/documents/pims/chemical/pim865.htm

– URL: http://www.fao.org/3/X5042E/x5042E0a.htm#Phosphine

– URL: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/08/20130812-1.htm