Ses bir enerjidir ve titreşen bir nesne tarafından ortaya çıkan basınç dalgaları şeklinde tanımlanır. Hava, su veya benzeri bir ortamdaki titreşimlerin oluşturduğu basınç değişimi kulakta ses olarak algılanır. Bu basınç değişimi ortamdaki parçacıkların titreşmesi ve bu titreşimlerin komşu parçacıklara itilmesiyle olur. Bu basınç değişiklikleri kulak tarafından elektrik sinyaline çevrilir ve beynimiz bunu ses olarak algılar. Yani sesin ilerlemesinin temel şartı ortamda bir madde (tanecikler) olmasıdır. Dolayısıyla ses boşlukta veya uzayda ilerleyemez.

Sesin ortaya çıkması ve işitilmesi için 3 unsur gereklidir; ses kaynağı, sesi iletebilecek ortam ve bir alıcı. Sesin yayılma hızı ortam özelliklerine bağlıdır. Ortamın özgül ağırlığı ve esneklik katsayısı önemlidir. Sıcaklık yükseldikçe ses hızı artar. Sesin yayılma hızı; katı ortamlarda gaz ortamlara göre çok daha fazladır.

Sesin yayılma alanı içerisinde bulunan nesneler kırınıma yol açabilmektedir. Ses belli bir yönde ilerlerken bir engelle karşılaştığında engele çarparak yön değiştirir, buna sesin difraksiyonu da denebilir. Kırınım etkisini hesaplayabilmek için engelin boyutlarının sesin dalga boyuna oranını karşılaştırmak gerekmektedir. Engelin boyutları dalga boyundan daha küçükse, sesin yayılmasına bir engel teşkil oluşturmaz. Eğer engelin boyutları sesin dalga boyundan fazla ise gölgeleme denilen durum meydana gelmektedir.

Ses dalgalarının bir çevrede yayılmaları sırasında engeller, rüzgâr etkisi ve günlük sıcaklık değişimleri gibi dış etkilerle kırılma ve kıvrılmalara uğramaları sonucu ortaya çıkan ve içerisinde ses seviyelerinin 10 dB kadar azalma gösterdiği alanlara akustik gölge bölgesi denmektedir. Yol kenarlarında yer alan gürültü bariyerlerinin oluş sebebi de tam olarak budur. Evler bu bariyerlerin arkasındaki akustik gölge bölgesinde kalarak gürültü maruziyetleri azaltılmış olur.

Konser, tiyatro, sinema gibi alanlarda ise akustik gölgelenme istenmeyen bir durumdur. Bu alanlarda koltukların arkaya ilerledikçe yukarıya doğru eğimli yerleştirilmesinin tek sebebi sadece izlemeyi kolaylaştırmak değildir. Aynı zamanda sesin kırılmadan en arkaya kadar ilerleyebilmesini sağlamaktır. Yine aynı şekilde önümüze bizden uzun boylu birisi oturuyor ve ses direkt sahneden geliyorsa bize ulaşmadan kırılacağı için işitme ihtimalimizi de azalacaktır.

Ayrıca; sesin frekansı yüksek ise, dalga boyu küçük olacaktır. Ses bir engelle karşılaştığında, sesin dalga boyu bu nesneden küçük ise kırılma olmaz.

 

Feyza YALÇIN
Kimyager

Kaynaklar:
https://haliccevre.com/
http://www.emo.org.tr/
http://www.cs.toronto.edu/