Siyanürün Tanımı

Yunanca “kyanos” kelimesinden gelen ve koyu yeşilimsi mavi demek olan siyanür, C≡N grubunu içeren, hem gaz hem de kristal tuz formu var olan, kimyasal bir bileşiktir. Koyu mavi anlamı, siyanürün ilk önce lacivert olarak bilinen pigmentin ısıtılmasıyla elde edilmesinden dolayıdır.

Hidrojen siyanür (HCN) gibi renksiz bir gaz yada sodyum siyanür (NaCN) veya potasyum siyanür (KCN) gibi kristal formda bulunabilir. Her iki formda da yeterince yüksek konsantrasyonlara ulaşıldığında öldürücü olabilir.

 

Siyanürün Kullanım Alanları ve Bulunduğu Yerler

Endüstride; kağıt yapımında, tekstil ve plastik imalatında, metalürji ve fotoğrafçılık sektörlerinde kullanılmaktadır. Tuzları metalürjide elektro kaplama, metal temizleme ve altının cevherinden uzaklaştırılması için kullanılır. Siyanür gazı ise özellikle gemilerde ve binalarda zararlı böcekleri ve haşaratları yok etmek için kullanılır.

Doğada çok sayıda bitkinin değişik kısımlarında siyanür bileşiği bulunur; acıbadem (kayısı çekirdeği), şeftali çekirdeği, elma, armut çekirdeği, mürver ağacı yaprağı, ortanca vs. gibi

 

Siyanüre Nasıl Maruz Kalınabilir?

Siyanür, hem doğal süreçler hem de endüstriyel faaliyetler sonucunda suya, toprağa veya havaya girer. Soluma ile, su içerken, yemek yerken veya siyanür içeren topraklara dokunarak siyanüre maruz kalınabilir. Havada bulunduğunda, genellikle gaz halinde (HCN) şeklinde olur.

Ayrıca sigara içmek, muhtemelen siyanürle ilgili endüstrilerde çalışmayan insanlar için siyanür maruziyetinin başlıca kaynaklarından biridir.

 

Siyanüre Maruz Kalmanın Belirtileri ve Uzun Vadede Etkileri

Siyanürün neden olduğu zehirlenmenin derecesi, bir kişinin maruz kaldığı siyanür miktarına, maruz kalma yoluna ve maruz kaldığı sürenin uzunluğuna bağlıdır. Siyanür gazı solunması en fazla zarara yol açar, ancak siyanürün yutulması da aynı derece toksik olabilir.

Siyanür, solunduğu zaman vücut hücrelerinin oksijen kullanmasını önler yani hücreleri öldürür. Kalbe ve beyne diğer organlara göre daha fazla zarar verir çünkü kalp ve beyin çok fazla oksijen kullanır.

Soluma ile, deriyoluyla emerek ya da içeren yiyecekleri yiyerek az miktarda (20-40 ppm) siyanüre maruz kalan kişiler, birkaç dakika içinde; baş dönmesi, baş ağrısı, mide bulantısı ve kusma, hızlı nefes alma gibibelirtilerden bazılarını veya tümünü gösterebilir.

Herhangi bir yoldan büyük miktarda (100-300 ppm) siyanüre maruz kalmak ise; bilinç kaybı, düşük kan basıncı, akciğer hasarı, yavaş kalp hızı ve ölüme yol açan solunum yetmezliği gibi belirtileri ortaya çıkarabilir.

Ciddi siyanür zehirlenmesinden kurtulanlarda kalp, beyin ve sinir hasarı gelişebilir.

 

Siyanür Maruziyeti Sınır Değerleri

NIOSH için; STEL 4,7 ppm = 5 mg/m³

OSHA için; TWA 10 ppm = 11 mg/m³

(TWA: 8 saatlikSTEL: 15 dakikalık)

 

TürkUlusalMevzuatı;

İçme suyu için,50 µg/lt (Türk GıdaKodeksi)

Gıda için, 1 µg/kg (TürkGıdaKodeksi)

Solumada ortam için;10 mg/m³ (İşyeri Sağlığı veGüvenliğiTüzüğü)

EPA için; 0,2 mg/lt (içme suyu) üzerinde siyanür bulunamaz

 

Maruz Kalınırsa Ne Yapılması Gerekir?

Siyanür gazı açık alanlarda hızla buharlaşır ve dağılır. Bu yüzden havalandırma çok önemlidir. Temiz havanın mevcut olduğu bir bölgeye hızla hareket etmek, siyanür gazına maruz kalmanın azaltılmasında oldukça etkilidir. Siyanüre deri yoluyla maruz kalındıysa, giysiler çıkarılmalı, tüm vücut sabun ve suyla hızlı bir şekilde yıkanmalı ve mümkün olduğunca çabuk tıbbi bakım alınmalıdır.

 

Sinem KURTULUŞ
Çevre Mühendisi/Raportör

 

Diğer Blog Yazılarımız İçin: https://haliccevre.com/blog/                                                                                    Okumak İsteyebilirsiniz: Hidrazin

 

Kaynak:

https://emergency.cdc.gov/agent/cyanide/basics/facts.asp

https://www.health.ny.gov/environmental/emergency/chemical_terrorism/cyanide_general.htm

https://www.cyanideinsight.com/cyanide-poisoning/how-toxic-is-cyanide

http://www.ttb.org.tr/eweb/bergama/5.html

https://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0333.html