1,4-Dioksan birçok endüstride kullanılmaktadır. Endüstriyel bir çözücü, bir laboratuvar reaktifi olarak ve diğer kimyasalların üretiminde kullanılır. Suda kolayca çözünen berrak bir sıvıdır. Öncelikle kimyasalların üretiminde çözücü olarak ve laboratuvar reaktifi olarak kullanılır. Kozmetiklerde, deterjanlarda ve şampuanlarda kullanılan bazı kimyasalların eser miktarda kirleticisidir. Bununla birlikte, üreticiler artık bu kimyasallar evde kullanılan ürünlere dönüştürülmeden önce bu kimyasallardan 1,4-dioksanı düşük seviyelere indirmektedir.

1,4-dioksana maruz kalma riski taşıyan bazı işçi örnekleri şöyledir:

• Bilimsel laboratuvarlarda çalışan personel
• Belirli endüstriyel solvent türlerine maruz kalan işçiler
• Bazı kozmetik ürünlerin üretiminde yer alan fabrika işçileri
• Kağıt hamuru endüstrisinde çalışanlar

1,4-dioksana maruz kalma; kontamine havanın solunması, kontamine yiyecek ve içme suyunun yutulması ve az miktarda 1,4-dioksan içerebilen kozmetikler gibi ürünlerle dermal temastan kaynaklanır. Havadaki yüksek 1,4-dioksan seviyelerine maruz kalmak burun boşluğu, karaciğer ve böbrek hasarına neden olabilir. Yüksek seviyelerde 1,4-dioksan ile ağız yoluyla veya deri teması, karaciğer ve böbrek hasarına neden olabilir.

1,4-Diokan üretildiği veya solvent olarak kullanıldığı yerlerde havaya, suya ve toprağa salınabilir. Sonra da şu şekilde bir etki mekanizması ortaya çıkarır:

• Havada, 1,4-dioksan hızla farklı bileşiklere ayrışır.
• 1,4-dioksan suda kararlıdır ve bozulmaz.
• Toprakta 1,4-dioksan toprak parçacıklarına yapışmaz, bu nedenle topraktan yeraltı suyuna geçebilir.
• Balık ve bitkiler dokularında 1,4-dioksan biriktirmezler.

Günlük hayatta 1,4-dioksana maruz kalma ihtimalleri ise şu şekildedir:

• Bulaşmış havayı solumak, bulaşmış suyun içinde içmek veya 1,4-dioksan bulaşmış gıdaları tüketmek gibi durumlar söz konusu olabilir.
• Duş alma, banyo yapma veya çamaşır yıkama sırasında musluk suyundaki 1,4-dioksan uçabilir ve 1,4-dioksan buharlarına maruz kalabilirsiniz.

• Kozmetik ürünleri, deterjanlar, köpük banyoları ve 1,4-dioksan içeren şampuanlar kullandığınızda cildiniz 1,4-dioksan ile temas edebilir.

1,4-dioksanın insanlar üzerindeki etkileri hakkında bilgi sağlayan az sayıda çalışma mevcuttur. Çok yüksek 1,4-dioksan seviyelerine maruz kalmak karaciğer ve böbrek hasarına ve ölüme neden olabilir. Düşük seviyelerde 1,4-dioksan buharını kısa sürelerle (dakikalar ila saatler arasında) soluyan kişiler tarafından göz ve burun tahrişi rapor edilmiştir.

Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalar, 1,4-dioksanın solunan buharlarının esas olarak burun boşluğunu, karaciğeri ve böbrekleri etkilediğini göstermiştir. 1,4-dioksan yutmak veya 1,4-dioksan ile cilt teması da karaciğer ve böbrekleri etkiler.

Mevcut sınırlı sayıda çalışma, 1,4-dioksanın insanlarda kansere neden olup olmadığını göstermez fakat yaşamlarının çoğunda 1,4-dioksan buharı soluyan laboratuvar farelerinin, burun ve karın boşluğunda kanser geliştirdiği tespit edilmiştir. Yaşamlarının çoğunda 1,4-dioksan içeren su içen laboratuvar farelerinde ise karaciğer kanseri geliştiği; farelerin ayrıca burun içinde kanser geliştirdiği gözlemlenmiştir. Bilim adamları, sıçanlarda ve farelerde bulunan bulguların, insanlar tarafından yaygın olarak karşılaşılan maruz kalma durumlarına ne derece uygulanacağını henüz tartışıyorlar.

Aslında 1,4-Dioksan kasıtlı olarak eklenmez, ancak ürün etiketinde listelenebilecek bazı bileşenlerde kasıtsız bir yan ürün olarak oluşabilir: PEG, polietilen, polietilen glikol, polietoksietilen, -eth veya -oksinol . Bugün piyasada bulunan birçok ürün (gıdalar, ilaçlar, kozmetik ürünler, deterjanlar vb.) çok az miktarda 1,4-dioksan içermektedir. Bununla birlikte, bazı kozmetikler, deterjanlar ve şampuanlar, FDA’ nın diğer ürünler için önerdiği seviyelerden daha yüksek seviyelerde 1,4-dioksan içerebilir. Yukarıda listelenen bileşenleri içeren kozmetiklerden kaçınmak isteyen aileler, perakende satışa sunulan kozmetik ürünlerinin dış ambalaj etiketinde bulunması gereken içerik bildirimini inceleyerek bunu yapabilirler.

Bazı içme suyu kaynaklarında 1,4-Dioxane tespit edilmiştir. Şişelenmiş suyun 1,4-dioksan ile kontamine olma olasılığı daha düşük olabilir ve tüketiciler potansiyel kirleticiler hakkında özel sorular için şişeleyiciyle iletişime geçmelidir.

Feyza YALÇIN

Kimyager

KAYNAK:

https://www.cdc.gov/niosh/