Azot bir ametaldir ve periyodik tablonun VA grubunda yer alır. Nitrojen olarak da bilinir. Kimyasal sembolü ‘N’ olarak tanımlıdır. Gaz halde bulunur. Rengi ve kokusu yoktur. Havanın % 78’ i azottur. Sanayide ise ayrımsal damıtma işlemiyle sıvı havadan damıtılarak elde edilir.

Azot Oksit:
Azot oksitin bir diğer adı azot monoksit olmakla birlikte ‘NO’ kimyasal formülü ile gösterebiliriz. NO gazı, memeli canlılar için önemli bir vücut sinyali molekülüdür. Aynı işlevi bir memeli olan insan için de geçerlidir. Yani birçok biyolojik süreçte rol oynar. Sanayide de önemli bir ara ürün olarak bulunur. Fakat çeşitli yanma faaliyetleri sonucu oluşumu ciddi derecede hava kirliliğine yol açar. Mesela araba motorlarındaki yanma veya elektrik santrallerindeki yanmalar kirliliğe neden olur. İçten yanmalı motorlarda bu durum çok görülür. Katalitik dönüştürücüye sahip arabalarda ise oluşan NO tekrar N₂ ve O₂’ ye dönüştürülür ve böylece etrafa NO yayılması azaltılmış olur. Şimşekler de NO oluşumu için doğal bir yoldur.

 

 

Azot Dioksit:
Azot dioksit de diğer önemli bir azotlu bileşiktir. NO₂ gazı da NO gibi zehirlidir. İkisi de suda kolayca çözünür. Yani suya kolayca bulaşabilir. Bu da kana karışma ihtimalini arttırır ve böyle bir durum zehirlenmeye neden olur. İsterse çok düşük bir miktarı kana karışmış olsun; bu bile ödem ve kanamalara yol açarak bir tehlike oluşturur. Renk ve kokuya sahip olmadıkları için tespit edilmeleri de zordur. Her ikisini de içeren ifade şekli NOx gazlarıdır. Bu gazlar akciğeri tahrip ederler ve onu hasta ederler. Çünkü akciğerde nem ile birleşerek asit oluştururlar. Bu durum da akciğerlerin git gide daha az oksijen tutmasına ve kana daha az oksijen göndermesine sebep olur. Sonuç bir süre sonra ne yazık ki ölüm olur. Ayrıca atmosferde; dumanlı sis ya da fotokimyasal sis oluşumuna da yardımcı olur. Sonrasında su buharı ile karışarak asit yağmurlarına yol açar. Bu yağmurların çok sık görüldüğü bölgelerde içme sularının asit miktarları yüksek çıkmaktadır. Asit miktarı yüksek olan sular içinden geçtiği metalik borulara zarar verir ve boruları oluşturan bakır, kurşun, alüminyum gibi metalleri de içine alarak daha da zehirli bir hale gelir.

 

Azot Oksit Kullanım Alanları;

– Lazer uygulamalarında (özellikle lazer kesim)

– Kimyasal sanayiinde

– Modifiye atmosfer paketleme -MAP- işlemlerinde (çeşitli gıda paketlemeleri)

– Şarap üretiminin çeşitli aşamalarında

– Elektronik montaj ve lehimleme işlemlerinde

– İlaç sanayinde üretimden paketlemeye kadar birçok aşamada

– Bitkisel yağ üretiminde; oksidasyonu ve kirlenmeyi önlemek için yağ tanklarının transferinde, şişelere doldurulmasında, temizleme işlemlerinde vs.

– Gaz destekli plastik enjeksiyonda

– Birçok ısıl işlem esnasında (özellikle metallerin dayanımını arttırmak için yapılan alaşımlar) yastıklama işleminde oksidasyonu azaltmada

– Havacılıkta blastik şişirmede ve hidrolik dikme sistemlerinde

– Endüstriyel gemi taşımacılığında; taşıma tankerlerinin süpürülmesi, yükleme öncesi inert hale getirilmesi, yastıklanması ve taşıma sonrası boşaltılması sırasında oksidasyonu önlemede vs

 

Enes DURAN
Çevre Mühendisi

Kaynaklar:
https://www.euro.who.int/

https://www.epa.gov/

http://www.itu.edu.tr/

https://www.osha.gov/