SONSUZ KİMYASALLAR
Sonsuz kimyasallar; adından da anlaşılacağı gibi neredeyse yok edilemez olan kimyasalları tanımlamak için kullanılan bir kavramdır.
Yapışmaz pişirme kapları, yağa dayanıklı gıda ambalajları ve su geçirmez giysiler, günlük hayatlarımızı daha az karmaşık hale getiren ürünlerdir, ancak bu rahatlığın bir bedeli vardır.
Perflora ve polifloro alkil maddelerin kısaltması olan PFAS olarak bilinen insan yapımı kimyasalların bir sınıfı, bu tüketim ürünlerini suya, lekeye ve yağa karşı dayanıklı kılan şeyin bir parçasıdır. PFAS ayrıca son derece düşük seviyelerde (yani katrilyon başına parça) toksiktir ve sağlığımız için önemli riskler oluşturur.
Maalesef PFAS’tan kaçınmak neredeyse imkansızdır. Evlerimizde, ofislerimizde, süpermarketlerimizde, neredeyse her yerde bulunurlar. Bunlar doğada bulunmayan ve 4.700’ün üzerinde yüksek derecede kalıcı kimyasaldan oluşan büyük bir kimyasal ailesidir.
PFAS bugüne kadarki en kalıcı sentetik kimyasallardır; doğal ortamda neredeyse hiç bozunmazlar ve dünyanın her yerindeki insanların ve yabani hayvanların kanında ve anne sütünde bulunurlar.
PFAS nerelerde kullanılır?
PFAS, hem gresi hem de suyu itme yetenekleri nedeniyle çok çeşitli tüketici ürünlerinde kullanılmaktadır:
- Kâğıt ve karton gıda ambalajlarında (örn. paket servis kapları, patlamış mısır poşetleri, pizza kutuları, hazır kekler vb.)
- Yapışmaz pişirme kaplarında
- Tekstillerde (örn. su geçirmez dış mekan kıyafetleri ve ekipmanları, halılar, şilteler vb.)
- Kozmetiklerde (örneğin saç kremi, fondöten kremi, güneş kremi vb.)
- Elektronikte (örneğin akıllı telefonlar)
Ayrıca yangınla mücadele köpükleri gibi tüketici dışı uygulamalarda, petrol yangını gibi sıvı yangınlarını söndürmek için özel bir köpük kullanımında da kullanılırlar. Her gün kullandığımız bazı ürünlerin yanı sıra içme suyu ve bazı yiyecekler gibi çevresel yollarla aynı anda yüzlerce PFAS’a maruz kalıyoruz. Su arıtma tesislerinin PFAS’ı sudan uzaklaştırması son derece zor olduğundan, içme suyunun PFAS ile kirlenmesi giderek artan bir sorundur.
PFAS ne kadar zararlıdır?
PFAS hem insanlar hem de yaban hayatı için toksik olabilir. Bu ailedeki kimyasallardan en çok incelenenlerden ikisi olan PFOA ve PFOS’un şunları sağladığı gösterilmiştir:
- Hormonal sisteme müdahale ederler (bu nedenle endokrin bozucular olarak adlandırılırlar)
- Üreme sistemine ve fetüsün gelişimine müdahale
- Bağışıklık sistemini etkiler ve çocuklarda aşılara verilen tepkilerin azalmasıyla bağlantılıdır
- Bazı kanserlerin (örneğin böbrek ve testis kanseri) gelişimini teşvik etmek
Şu anda kullanımda olan binlerce PFAS’ın çoğunun uygun toksikolojik verilerden yoksun olduğu unutulmamalıdır.
Kirlenmenin boyutu nedir?
PFAS çevrede kolaylıkla bozunmaz ve suda oldukça hareketlidir. Bu, PFAS’ın, örneğin üretim veya bir tüketici ürününden sızma sırasında çevreye salındığında suya geçme eğiliminde olduğu ve çok uzun süre bozulmadan kaldığı anlamına gelir. Bu onların uzun mesafelerde taşınmasına olanak sağlar. PFAS, Kuzey Kutbu gibi en uzak bölgelerde bile dünyanın her yerinde çevrede bulunmuştur. Ayrıca dünya çapında insanların ve yaban hayatının kanında ve anne sütünde de tespit edilmiştir.
Gelecek nesil insanlar ve yaban hayatı için bir tehdit
PFAS’ı çevreden uzaklaştırmak son derece zorludur ve konu uçsuz bucaksız okyanus olduğunda imkansızdır. Bu, PFAS’ın aşırı kalıcılığının yanı sıra, PFAS emisyonlarını bugün durdursak bile, insanların ve yaban hayatının çevresel yollarla bu kimyasallara onlarca yıl boyunca maruz kalmaya devam edeceği anlamına geliyor.
PFAS’tan nasıl kaçınabilirsiniz?
Günlük ürünler aracılığıyla kendinizin ve çocuklarınızın PFAS’a maruz kalmasını azaltmak için atabileceğiniz bazı adımlar vardır:
- Yiyecek: Yapışmaztencere kullanmaktan kaçının ve fast food ve paket servis yerine ev yapımı yemekleri tercih edin.
- Tekstil:PFAS veya PFC içermeyen etiketleri tercih edin.
- Kozmetikler:Adında “floro” veya PTFE bulunan kimyasallar içeren ürünlerden kaçının (içerik listesini kontrol edin). Ayrıca PTFE kaplamalı diş iplerinden de kaçının.
Feyza YALÇIN
Kimyager
KAYNAKLAR