Bu Kanunun amacı; yeşil büyüme vizyonu ve net sıfır emisyon hedefi doğrultusunda iklim değişikliğiyle mücadele etmektir. Kanun, iklim değişikliği ile mücadelede esas olan sera gazı emisyonlarının azaltılması ve uyum faaliyetleri ile bunlara ilişkin planlama ve uygulama araçlarını, finansmanını, izin ve denetim mekanizmalarını kapsar.

Bu Kanunun uygulanmasında; çocuk, kadın, yaşlı ve engelli gibi süreçten en fazla etkilenecek grupları öncelikli tutarak yeni istihdam alanları oluşturan ve ekonomik, çevresel ile sosyal kazanımları en üst düzeyde tutan politika ve uygulamalar adil geçişi yansıtır. Tahsisatların piyasa katılımcılarına ihale yöntemiyle dağıtımını sağlamaya yönelik işlemlerin yapıldığı piyasa birincil piyasadır. Tahsisatların, ücretsiz dağıtımı ve/veya birincil piyasada satışı sonrasında işlem gördüğü piyasalar ikincil piyasalardır.

Karbon kredilerinin Emisyon Ticaret Sistemi kapsamında veya gönüllü taahhütlerin yerine getirilmesinde kullanılması denkelştirmedir.

Emisyon Ticaret Sistemi (ETS), sera gazı emisyonlarına yönelik olarak belirlenmiş bir üst sınır çerçevesinde çalışan ve işletmelere emisyon hakları (tahsisatlar) verilmesini temel alan ulusal ve/veya uluslararası piyasa temelli bir mekanizmadır.

Bu sistemde, işletmeler ellerindeki tahsisatları alıp satarak sera gazı emisyonlarını azaltmaya teşvik edilir ve net sıfır emisyon hedefine ulaşılması amaçlanır. ETS piyasası ise, tahsisatların ya da emisyon ticaretine ilişkin uygun görülen diğer standartlaştırılmış sözleşmelerin birincil ve ikincil piyasalarda alınıp satıldığı; piyasa işletmecisi tarafından organize edilip düzenli olarak işleyen yapıyı ifade eder. Sistemde yer alan esneklik mekanizmaları, işletmelere tahsisat teslimat yükümlülüklerini karşılarken bir önceki veya bir sonraki döneme ait tahsisatları kullanma hakkı, denkleştirme uygulamaları ve benzeri imkânlar sağlayarak yükümlülüklerini daha esnek bir şekilde yerine getirmelerini mümkün kılar. Gömülü sera gazı emisyonları ise bir ürünün üretim sürecinde doğrudan ortaya çıkan emisyonların yanı sıra; üretim sırasında kullanılan elektrik, ısı, buhar, soğutma ve basınçlı hava gibi enerji kaynaklarından kaynaklanan dolaylı emisyonları da kapsar.

Gönüllü karbon piyasaları, karbon kredilerinin işletmeler veya bireyler arasında gönüllülük esasına göre alınıp satıldığı piyasalardır. Bu piyasalarda, karbon kredisi; sera gazı emisyonlarının azaltım veya giderim projelerinin bağımsız kuruluşlarca doğrulanması ve belgelenmesi sonucu elde edilen ve bir ton karbondioksit eşdeğeri cinsinden ifade edilen finansal enstrümandır. İkincil piyasalar ise, tahsisatların ücretsiz dağıtımı veya birincil piyasada satışı sonrasında işlem gördüğü, piyasa işletmecisi tarafından organize edilip düzenli olarak işleyen yapılardır. Benzer şekilde, uluslararası karbon piyasaları, ülkemizin taraf olduğu uluslararası anlaşmalar çerçevesinde Ulusal Katkı Beyanı hedeflerine ulaşmak amacıyla oluşturulan mekanizmaları içerir.

Karbon fiyatlandırma araçları, ETS (Emisyon Ticaret Sistemi) ve karbon esaslı vergiler gibi sera gazı emisyonlarını azaltmayı hedefleyen ekonomik araçları kapsar. Tahsisat, kaydi olarak ihraç edilen ve belirli bir süre boyunca bir ton karbondioksit eşdeğerinde emisyon hakkını temsil eden devredilebilir bir varlıktır. Bu emisyon hakları, karbondioksit eşdeğeri birimi üzerinden ölçülür; zira sera gazı emisyonları, karbondioksit, metan, diazotoksit ile hidroflorokarbonlar, perflorokarbonlar ve kükürt hekzaflorür gibi gazların atmosfer salımını ifade eder.

Piyasa istikrar mekanizması, tahsisat fiyatlarının aşırı dalgalanmalarını önlemek üzere uygulanan iş ve işlemleri tanımlar; bu mekanizmanın gerektirdiği nakit takas ve teminat yönetimi gibi mali süreçleri ise Sermaye Piyasası Kanunu’na göre kurulmuş merkezî uzlaştırma kuruluşu yürütür. Piyasa işletmecisi olarak Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi, bu piyasaların düzenli işleyişini sağlar ve birincil ile ikincil piyasalarda organizasyonu üstlenir.

İklim finansmanı, sera gazı emisyonlarının azaltımı ve iklim değişikliğine uyum faaliyetlerini desteklemeyi amaçlayan kamu, özel ve alternatif finansman kaynaklarından sağlanan fonları ifade eder. Bu finansman enstrümanları, iklim değişikliğiyle mücadele teşviki kapsamında sunulan planlama ve uygulama araçlarıyla birlikte yürütülür; planlama araçları, kurum ve kuruluşlarca hazırlanan strateji, eylem planı ve politika belgelerini; uygulama araçları ise finansman, teknoloji geliştirme, teknoloji transferi ve kapasite geliştirme faaliyetlerini kapsar.

İklim değişikliğine uyum süreci; mevcut veya olası olumsuz etkileri önlemeye, riskleri en aza indirmeye ve ortaya çıkabilecek fırsatlardan yararlanmaya yönelik önlemleri içerir. İklim adaleti politikaları ise iklim değişikliğinin etkilerinin ve bu çabaların neden olduğu eşitsizlikleri gidermeyi hedefler. Uluslararası alanda kabul gören “ortak fakat farklılaştırılmış sorumluluklar ve göreceli kabiliyetler” ilkesi, ülkelerin değişen kapasite ve sorumluluklarına uygun eylemler geliştirmesini öngörür.

Net sıfır emisyon hedefine ulaşmak, insan kaynaklı sera gazı salımlarını teknoloji ve diğer yöntemlerle azaltmak ve/veya yutak alanlar aracılığıyla kalan emisyonları dengelemek suretiyle atmosfere net emisyon artışı olmamasını sağlamaktır. Yutak alanlar; ormanlar ve diğer ekosistemler vasıtasıyla karbonu emerek atmosfere geri salmadan depolayan süreç, aktivite ve mekanizmalardır. Sera gazı emisyonlarının azaltımı ise hem doğrudan emisyonların düşürülmesini hem de yutak alanların korunması, artırılması ve iyileştirilmesi faaliyetlerini kapsar.

Türkiye Yeşil Taksonomisi, belirlenen çevresel hedefler doğrultusunda iklim değişikliğiyle mücadeleye katkı sağlayan ekonomik faaliyetleri sınıflandırarak iklim finansmanını harekete geçiren bir sistemdir. Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (SKDM) ise gümrük bölgesinde ithal edilen malların sera gazı emisyonlarının yönetimine yönelik bir uygulama mekanizmasıdır. Ulusal Katkı Beyanı, Başkanlık koordinasyonunda hazırlanan ve Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Sekretaryası’na sunulan; sera gazı azaltımı ve uyum hedeflerini içeren belgeyi; ulusal tahsisat planı ise belirli bir dönem için üst limit çerçevesinde toplam tahsisat miktarını belirleyen plandır.

Proje sahibi, karbon kredisi üretecek faaliyeti geliştiren gerçek veya tüzel kişiyi; yeşil iş ise çevre ve doğal kaynakların korunmasına, çevre kalitesinin iyileştirilmesine katkıda bulunarak sürdürülebilir kalkınmayı destekleyen işleri ifade eder. Ozon tabakasını incelten maddeler ise tek başına veya bir karışım hâlinde ozon tabakasını inceltme potansiyeline sahip ve Montreal Protokolü ile kontrol altına alınan kimyasalları ve izomerlerini kapsar.

İklim değişikliğiyle mücadelede benimsenen temel ilkeler şunlardır: Ülkemizin uluslararası sorumlulukları ve kapasitesi göz önünde bulundurularak; eşitlik, iklim adaleti, ihtiyatlılık, katılım, entegrasyon, sürdürülebilirlik, şeffaflık, adil geçiş ve ilerleme yaklaşımları esas alınır. Bu ilkelere dayanarak kamu kurumları ile gerçek ve tüzel kişiler; kanunla belirlenen tedbirlere zamanında uymak ve uygulamakla yükümlüdür. Ayrıca, Ulusal Katkı Beyanı hazırlanırken net sıfır emisyon hedefi doğrultusunda ülkenin kalkınma öncelikleri ve özel koşulları dikkate alınır ve bu çerçevede somut önlemler planlanır.

Bu çerçevede esaslar şöyle belirlenmiştir: Sera gazı emisyonlarının azaltımı ve iklim değişikliğine uyum faaliyetleri yıllık olarak Başkanlıkça izlenir. Başkanlık; kurumlar arası koordinasyonu sağlamak, standartları ve faaliyetleri belirlemek, gelişmeleri takip etmek ve karbon fiyatlandırmasına ilişkin piyasa mekanizmalarını düzenlemekle tek yetkili mercidir. Kamu kurumları ve özel sektör de kendi yetki alanlarında planlama, uygulama, destekleme ve iş birliği yükümlülüğünü yerine getirir.

Bilgi paylaşımına dair olarak; Başkanlık, bu Kanun’un uygulanması için ihtiyaç duyduğu tüm bilgi, belge ve verileri bedelsiz olarak doğrudan isteyebilir. Bu veriler öncelikle Ulusal Coğrafi Bilgi Platformu üzerinden sağlanır; eksik kaldığında ilgili kurumlarla protokol yapılarak temin edilir. Millî savunma ve güvenlikle ilgili hususlarda ise paylaşım usul ve esasları ilgili bakanlıklar tarafından müşterek olarak belirlenir.

Son olarak, Bakanlık, Kanun’da verilen yetkiler kapsamında sınırlarını yazılı olarak belirlemek koşuluyla, gerektiğinde bazı yetkilerini Başkanlığa devredebilir. Böylece hem etkin bir koordinasyon hem de hesap verebilirlik sağlanmış olur.

Sera Gazı Emisyonlarının Azaltım Faaliyetleri Emisyonlar, Ulusal Katkı Beyanı, net sıfır emisyon hedefi ve Başkanlık tarafından yayımlanan strateji ve eylem planları çerçevesinde azaltılır.

Sektörel bazda belirlenen azaltım faaliyetleri, ilgili kurum ve kuruluşların mevzuatla yükümlü görevleri kapsamında yürütülür; hedeflere ulaşmak için gerekirse bu görevler gözden geçirilip güncellenir.

Kamu kurumları ve kuruluşlar, orta ve uzun vadeli hedeflerini içeren planlama araçlarını; azaltım önlemlerine uyumlu şekilde hazırlamak, uygulamak, izlemek ve güncellemekle sorumludur.

Azaltım önlemleri arasında;

• Enerji, su ve hammadde verimliliğinin artırılması,
• Kirliliğin kaynağında önlenmesi,
• Yenilenebilir enerji kullanımının yaygınlaştırılması,
• Kurum ve işletmelerin karbon ayak izinin düşürülmesi,
• Alternatif temiz veya düşük karbonlu yakıt ve hammaddelerin kullanımı,
• Elektrifikasyonun teşvik edilmesi,
• Temiz teknolojilerin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması,
• Adil geçiş ilkesi gözetilerek sıfır atık sisteminin kurulması ve izlenmesi yer alır.

Yutak alanlar (orman, tarım, mera, sulak alanlar) korunur ve genişletilir; karbon yutağı kayıplarını engelleyecek tedbirler alınır.

 

İklim Değişikliğine Uyum Faaliyetleri

Uyum çalışmaları da Ulusal Katkı Beyanı, net sıfır emisyon hedefi ve Başkanlık eylem planlarına uygun olarak yürütülür; amaç mevcut veya olası zararları önlemek, riskleri asgariye indirmek ve fırsatlardan yararlanmak.

Sektörel uyum politikaları, ilgili kurum ve kuruluşların yasal sorumlulukları kapsamında uygulanır; gerekli görüldüğünde bu sorumluluklar güncellenebilir.

Kurumlar, uyuma yönelik planlama araçları ve etkilenebilirlik & risk analizleri hazırlamak, bunları yatırım ve planlama süreçlerinde kullanmak ve uygulamakla yükümlüdür.

Su kaynaklarının etkin yönetimi için özel planlama araçları hazırlanır ve uygulanır.

Ekosistem ve biyoçeşitliliğin korunması amacıyla;

• Denizel ve karasal korunan alanların niteliği ve oranı yükseltilir,
• Arazi tahribatının dengelenmesi sağlanır,
• Çölleşme ve erozyonla mücadele, ağaçlandırma ve toprak muhafaza faaliyetleri kapsamında orman dışı yutak alanlar sürdürülebilir şekilde yönetilir.

Tarım sektöründe ekosistem temelli uyum ve doğa temelli çözümler benimsenir; iklim değişikliğine dirençli ürün desenleri, su bütçesi gözeten planlama araçları geliştirilir ve iklim dirençli uygulamalar yaygınlaştırılır. İklim kaynaklı afetlerin yol açtığı kayıp ve zararları azaltmak için, risk değerlendirme, izleme, bilgilendirme ve erken uyarı sistemleri, bütünleşik afet yönetimi anlayışıyla hayata geçirilir.

 

Karbon Piyasası Kurulu; bakan yardımcıları ve düzenleyici kurum temsilcilerinden oluşur. Kurulun sekretaryasını Başkanlık yürütür. Kurul şu görevleri yerine getirir:

• Ulusal tahsisat planını onaylamak, ETS’de ücretsiz dağıtılacak tahsisat miktarını belirlemek ve birincil piyasada satışa sunulacak hakları tespit etmek.
• ETS kapsamındaki denkleştirme oranlarını kararlaştırmak; sistemin plan, politika, strateji ve eylem adımlarını tanımlamak.
• Uluslararası karbon piyasasına konu olacak sektör, proje ve faaliyetleri saptamak; ithalat ve ihracat politikalarının esaslarını belirlemek.

Danışma Kurulu, iş dünyası ve meslek örgütleri temsilcilerinden oluşan; TOBB Başkanı başkanlığındaki istişari bir organdır. ETS ve uluslararası karbon piyasasına ilişkin öneri ve değerlendirmelerini gerekçeleriyle Karbon Piyasası Kurulu’na iletir.

Başkanlık,

• Tahsisat süreçlerini yönetir,
• Emisyon izleme‑raporlama‑doğrulama (MRV) sistemini işletir,
• Denkleştirme (offset) faaliyetlerinin esaslarını düzenler,
• ETS içinde kullanılacak karbon kredilerini belirler,
• Uluslararası alanda karbon kredisi ithalat‑ihracat politikalarını geliştirir ve diğer piyasalarla iş birliği yapar.

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), ETS piyasasındaki piyasa bozucu davranışları gözetler ve denetler; usul‑esasları Sermaye Piyasası Kurulu ile iş birliği içinde belirler.

Piyasa işletmecisi,

• Mali uzlaştırma ve diğer mali işlemleri yürütür,
• Piyasa bozucu davranışları Başkanlık ve EPDK’ya bildirir,
• Tahsisat ihracı, transferi, iptali ve kaydi takibini sağlayan elektronik kayıt sistemini kurar ve işletir.

Merkezî uzlaştırma kuruluşu, ETS’ye ilişkin teminat yönetimi ve nakit takasını yürütür.

Kurul, şeffaflığı sağlamak amacıyla; ücretsiz tahsisat verilerini, doğrulanmış emisyon değerlerini ve yükümlülük bilgilerini kamuoyu ile paylaşabilir. Uygulama usul ve esaslarını Başkanlık; piyasa işleyişine ilişkin detayları ise Enerji, Çevre ve Piyasalar Bakanlıkları ile SPK ve EPDK koordinesinde belirler.

 

Gönüllü Karbon Piyasaları ve Denkleştirme

Denkleştirme izni: ETS yükümlülüklerinin bir kısmı, eşdeğer miktarda gönüllü karbon kredileriyle karşılanabilir.

1. Ulusal sistemin esasları: Başkanlık, emisyon azaltım/giderim ve yutak alan projeleriyle üretilen karbon kredilerinin kullanılacağı ulusal karbon kredilendirme ve denkleştirme mekanizmasının kurallarını oluşturur.
2. Hile veya hata: Denkleştirme projelerine ilişkin verilerin hatalı veya hileli olduğu tespit edilirse, söz konusu miktar yükümlülük için kabul edilmez ve sorumlulara yaptırım uygulanır.
3. Standart ve metodolojiler: Başkanlık, ulusal sistemde kullanılacak metodolojileri ve standartları geliştirmek için ilgili kuruluşlarla iş birliği yapar.
4. Kayıt yükümlülüğü: Gönüllü karbon projeleri sahipleri, üretime başladıkları veya başlayacakları projeleri belirlenen süre içinde Başkanlıkça işletilen karbon kredisi kayıt sistemine kaydettirmek zorundadır. Başkanlık, uluslararası standart geliştiren kuruluşlarla da çalışabilir.

 

Feyza SAK

Kimyager

 

KAYNAK

https://haliccevre.com/wp-content/uploads/Iklim-kanunu.pdf