ASBEST HAKKINDA
1.ASBEST NEDİR?
Asbest, ticari adıyla amyant, jeolojik olarak lifsi kristal yapısına sahip silikat (magnezyum silikat, kalsiyum-magnezyum silikat, demir-magnezyum silikat) bileşimindeki bir grup mineralin ortak adıdır. Asbest sahip olduğu fiziksel ve kimyasal özelliklerinin bir sonucu olarak gösterdiği izolasyon özelliği nedeniyle çok uzun yıllardır kullanılmış ve “sihirli mineral” olarak bilinmiştir.
2.ASBEST TÜRLERİ NELERDİR?
Asbest lifleri mineralojik özelliklerine göre Serpantin ve Amfibol olmak üzere iki gruba ayrılır.
|
SERPANTİN GRUBU |
AMFİBOL GRUBU |
|
2. Krokidolit (Mavi Asbest) 3. Amosit (Kahverengi Asbest ) 4. Tremolit 5. Antofilit 6. Aktinolit
|
3.ASBESTİN KULLANIM ALANLARI NERELERDİR?
Asbest lifleri, çapraz, uzunlamasına ve küme halinde bulunurlar. Sadece 3 asbest lifi kullanılmaktadır. Bunlar; krizotil (%98), amozit ve krokidolittir. 3000’den fazla endüstriyel alanda kullanılır. Bunlardan başlıcaları tekstil, filtreler, gemi yapımı, uçak yapımı, çimento üretimi, otomobil yapımı izolasyon ürünleri, su boruları yapımı, petrokimya endüstrisi, gaz maskelerinin yapımı, yer karoları ve kaplama levhaları alanlarıdır.
Asbestli malzemeler; bazı çatı kaplama malzemeleri, binanın dış yüzünü kapsayan metal parçalar veya kiremitte kullanılmaktadır. Ayrıca 1940-1970’li yıllarda inşa edilen evlerde yalıtım için kullanılan malzemelerde, bazı yer fayansları ve yer döşeme yapıştırıcılarında, sıcak su ve buhar borularının izolasyonunda kullanılan malzemeler, dokuma boyası ve bazı duvar-taban köşelerinin yama malzemelerinde, boru ve kanalların izolasyon malzemelerinde kullanılır.
Asbest ayrıca bina izolasyonunda, halı altı kaplamasında, yapma şömine ve ocak materyallerinde, tost makinesi ve diğer evlerde kullanılan bazı makinelerde, kalorifer kazanı ve contalarında, elektrik kablosunda, fren yastığı ve balatasında, tencere kulpunda, ütü masası bezi, fırın eldivenlerinde, saç kurutucularında ve çimentoda kullanıldığı bilinmektedir.
4.ASBESTİN SAĞLIĞA ETKİLERİ NELERDİR?
Soluduğumuz havada ve içtiğimiz sularda da düşük miktarda asbest bulunur. EPA ya göre asbest fiberlerinin 1 litre sudaki konsantrasyonu 7 milyon fiberdir. OSHA ise 8 saat günlük, 40 saat haftalık çalışmada, 1 metreküp işortamı havasında 5 mikron veya daha büyük 100000 fiberi dikkate alır.
Solunabilir fiberlerinin çoğu göze görünmez, çünkü boyutları 3- 20 mikron boyunda sonrası ve 0.01 mikron kadar incedir. Asbest lifleri küçüldükçe ve hafifledikçe havada uçuşan ve solunabilen maruziyeti yüksek olan hale gelmiş olur.
Asbestin sağlığa zararlı etkileri ilk kez 1898 yılında fabrika tarafından meclise sunulan yıllık raporda görülmüştür. Asbest tozunun zararlı etkileri hakkında açıklamalarda bulunulmuştur. 1906 yılında İngiliz Parlamenterleri komisyonu İngiltere’deki fabrikalarda ilk asbest kaynaklı ölümlerin olduğunu onaylamıştır ve daha iyi bir ventilasyon ve diğer güvenlik önlemlerini önermiştir.
1918’de Amerikan sigorta firmaları Amerika’daki asbest sanayisinde premature ölümleri gösteren bir çalışma hazırlamıştır. Amerika’da pek çok asbest kaynaklı hasarlar İkinci Dünya Savaşı sırasındaki gemi yapım işçilerinde de görülmüştür.
5.ASBESTİN NEDEN OLDUĞU HASTALIKLAR NELERDİR?
Asbestosis: İlk kez gemi yapım işçilerinde rastlanan akciğer rahatsızlığıdır. Asbestosis, vücudun fiberleri parçalamak için salgıladığı asidin ciğer dokusunda yol açtığı yaralardır. Bu hasarlar zamanla ciddi boyutlara ulaşır ve akciğerler görevini yapamaz. Gelişme dönemi 10- 20 yıl arasında seyreder.
Mezotelyoma: Mezotelyal zarda ve göğüs boşluğunda oluşan kanserdir. Asbest fiberleri tarafından oluşturulan reaktif oksijen oluşumları nedeniyle olduğu düşünülmektedir. Asbest sigara içimiyle sinerjik bir etki göstererek iş mezotelyoma oluşumunu hızlandırır.
Kanser: Asbeste bağlı olarak akciğer kanseri görülebilir. Sigara ile birlikte sinerjitik bir etki göstererek hızlı bir şekilde ilerler. Mide bağırsak kanserleri de görülebilir. Amerika B.D. de her yıl 9900 kişinin asbeste bağlı hastalıklardan özellikler mezotelyoma, asbestosis, akciğer kanseri gibi sorunlardan öldüğü tahmin edilmektedir.
6.TÜRKİYE’DE ASBESTİN DURUMU NEDİR?
4857 sayılı iş kanununun 78. maddesine göre düzenlenen Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik asbest veya asbestli malzeme ile yapılan çalışmalarda, asbest tozuna maruziyetin olabileceği tüm işlerde ve işyerlerinde uygulanır denilmektedir.Bu yönetmeliğe göre ;
Madde 5- İşveren, asbest tozuna maruziyet riski bulunan çalışmalarda asbestin türü ve fiziksel özellikleri ile gidilmelidir çalışanların maruziyet derecesini dikkate alarak risk değerlendirmesi yapmakla yükümlüdür.
Madde 6- İşveren, bu Yönetmelik kapsamına giren işyerini çalışmaya başlamadan önce Bakanlığa bildirmekle yükümlüdür.
- a) Bildirimde aşağıdaki hususlar yer alacaktır:
1) İşyerinin adresi,
2) Kullanılan veya işlenen asbestin türü ve miktarı,
3) Yapılan işler ve kullanılan prosesler,
4) Çalışan işçi sayısı
5) İşe başlama tarihi ve işin süresi,
6) Çalışanların maruziyetini önlemek için alınan tedbirler.
7.TÜRKİYE’DE ASBESTİN KULLANIM YASAĞI VAR MIDIR?
Madde 7- Asbestin püskürtülerek (sprey) kullanılması ve asbest içeren yoğunluğu 1 gr/cm den az olan, yalıtım veya ses yalıtımı malzemesi ile çalışılması yasaktır.
Asbestin kullanılması ve pazarlanması ile ilgili yürürlükteki diğer mevzuata aykırı olmamak şartıyla; asbestin çıkarılması, asbest ürünlerinin veya asbest ilave edilmiş ürünlerin üretimi işlenmesi sırasında işçilerin asbest liflerine maruz kalabileceği işler yasaktır.
Ancak, asbest içeren malzemenin yıkımı, sökümü ve ayırma gibi işlemlerden kaynaklanan asbestli ürünlerin atılması için yapılan işler hariçtir.
8.ASBESTİN SINIR DEĞERİ KAÇTIR?
Madde 10- İşveren, işçilerin maruz kaldığı havadaki asbest konsantrasyonunun , sekiz saatlik zaman ağırlıklı ortalama (TWA) değerinin 0,1 lif/cm3’ü geçmemesini sağlayacaktır.
9.ASBESTLİ ÇALIŞMALARDA ALINACAK ÖNLEMLER NELERDİR?
Madde 17- Asbest veya asbestli çalışmalarda aşağıdaki önlemler alınacaktır:
- a) Asbestle çalışılan yerler
1) Açıkça işaretlenecek ve uyarı levhaları konulacaktır
2) Bu yerlere, görevli olanlar dışındaki işçilerin girmesi önlenecektir.
3) Sigara içilmesi yasak olan alanlar belirlenecektir.
- b) Yeme içme için ayrılan yerlerde asbest tozu ile kirlenme riski bulunmayacaktır.
- c) Asbestle çalışılan işyerlerinde;
1) İşçilere uygun koruyucu iş elbiseleri verilecektir.
2) Koruyucu elbiseler işyeri dışına çıkarılmayacaktır. Elbiseler veya bu tür temizlik işlerinin yapıldığı yerlerde temizlenecek, ancak elbiseler işyerinden kapalı kaplar içerisinde çıkarılacaktır.
3) Koruyucu elbiseler ile işçilerin kendilerine ait elbiseler ayrı ayrı yerlerde muhafaza edilecektir.
4) İşçilere uygun el ve yüz yıkama yerleri, tozlu işlerde duş imkanı sağlanacaktır.
5) Kullanılan koruyucu malzemeler, özel olarak belirlenmiş yerlerde saklanacak, her kullanımdan sonra kontrol edilip temizlenerek, tamir ve bakımı yapılacaktır.
Maruziyeti önleme şansı bulunmuyorsa, azaltma yoluna gidilmelidir. Bu amaçla KKD kullanımı sağlanmalı, uygun maskelerle limitler üzerindeki asbestin solunması engellenmelidir. Kullanılacak KKD olarak; Toz alzemeyle geçirmeyen elyaf tulumlar, neopren eldivenler ve FFP2 seviyesinde maskeler, ayak korumaları düşünülmelidir.
10.ASBEST YÖNETİMİ VE BERTARAFI NASIL OLMALIDIR?
Bir ortamda (yapı, gemi vs.) asbestli malzemelerin varlığından şüphe duyulduğunda konusunda uzman bir asbest tespit uzmanı tarafından saha değerlendirmesi yapılır ve gerektiğinde numune alınır. Bu tespit sonrasında varsa asbestin türü, miktarı, yeri, hasar miktarı ve insanlarla etkileşimi gibi konular göz önünde bulundurularak risk değerlendirmesi yapılır ve gerekirse asbest sökümüne başlanır. Asbest sökümü mutlaka İSGÜM’den eğitim almış ve sınavı başarıyla tamamlayarak sertifika almış Asbest Söküm Uzmanları nezaretinde Asbest Söküm Çalışanlarınca yapılır.
Asbestli atıkların, Çevre ve Şehircilik Bakanlığından lisanslı atık taşıma firması ile ve yetkili atık bertaraf kuruluşu ile sözleşme imzalanarak mevzuata uygun şekilde taşınması ve bertarafı gerçekleştirilmelidir. Asbestli atıkların tehlikeli atık sınıfına girdiği unutulmamalıdır.
Elif ÇETİNKAYA
Kimyager/Laboratuvar Sorumlusu
Diğer Blog Yazılarımız İçin: https://haliccevre.com/blog/ Okumak İsteyebilirsiniz: Abest
Kaynaklar:
- http://www.competenza.com.tr/asbest-nedir/
- https://www.csgb.gov.tr/isgum/contents/asbest/
- https://www.mmo.org.tr/sites/default/files/21fa74b50ba3f7c_ek.pdf