Dünya üzerinde sürekli gelişmekte olan endüstriyel sanayinin, çevresinde oluşturduğu olumsuz etkilerinin geçmişten günümüze artmakta olduğu görülmektedir. Gelişen teknoloji ile birlikte bu etkilerin en aza indirilmesi ve çevre ile dost üretim sisteminin sanayi içerisine yerleştirilmesi arzulanmaktadır.  Bu minvalde ülkemizde de sanayi kuruluşlarının çevreye etkilerinin gözlenmesi/gerekli tedbirlerin alınması amacı ile çevre laboratuarlarına duyulan ihtiyaç artmıştır. Çevre laboratuarları, akreditasyon kurumu ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan yetki almış, her türlü izin, izleme ve denetime esas olan kamu kurum ve kuruluşlarda yetkisi dâhilindeki standartlara ve mevzuatlara uygun olarak yasal otoriteyi temsilen ölçüm, analiz ve raporlama yapan kuruluşlardır. Çevre Laboratuvarları için yetkilendirilme aşamaları aşağıda detaylı olarak anlatılmıştır.

Akreditasyon Belgesi Başvurusu

Çevre ve Şehircilik Bakanlığının, Laboratuvarlara yetki vermesinin ön koşulu TS EN ISO/IEC 17025 “Deney ve Kalibrasyon Laboratuvarlarının Yeterliği İçin Genel Şartlar” standardına göre Akreditasyon Kurumundan akredite olunmasıdır.

Akreditasyon; Bir uygunluk değerlendirme kuruluşunun belirli şartlara uygun olduğu ve ilgili uygunluk değerlendirme faaliyetlerini gerçekleştirmek için yeterli olduğunun resmi olarak üçüncü taraf tarafından tanınmasıdır. Ülkemizde, uluslar arası akreditasyon verme yetkisi Türk akreditasyon Kurumu(TÜRKAK) tarafından yapılmaktadır.

Laboratuar akreditasyonu için gerekli şartlar Türkak-Uygunluk Değerlendirme Kuruluşlarının Akreditasyonu Rehberinde(R-10.04)  tanımlanmıştır. Akreditasyon süreci aşağıda belirtilen ana safhalardan oluşur. Bunlar;

Başvuru

Denetim öncesi yapılan hazırlıklar

Öndenetim (başvuran kuruluş tarafından talep edildiğinde)

Akreditasyon denetimi

Denetim sonrası yapılan değerlendirmeler (takip denetimi dahil)

Karar

Gözetim

Akreditasyonun yenilenmesi

• Başvuru,

Başvuru formunda istenen belgeler Türkak tarafından tanımlanacak olan şifre ve kullanıcı adı ile açılan portala yüklenir.  Başvuran kuruluş, başvuru ile ilgili olan akreditasyon kapsamını belirleyerek açık bir şekilde tanımlamalıdır.

Akreditasyon başvurusunda bulunan kuruluş ilgili akreditasyon standardı, TS EN ISO/IEC 17025 “Deney ve Kalibrasyon Laboratuvarlarının Yeterliği İçin Genel Şartlar’a göre bir yönetim sistemi kurmuş olmalı ve bu sistemi en az 3 (üç ) ay işletmiş olmalıdır.

• Denetim öncesi yapılan hazırlıklar (denetim ekibinin oluşturulması),

Doküman ve kayıtların Denetim Ekibi Tarafından İncelenmesi ve Değerlendirilmesi

İlk akreditasyon sürecindeki denetim ekibi her zaman bir baş denetçi ve akredite edilecek kapsama göre bir veya daha fazla sayıda denetçi, teknik uzman ile TÜRKAK tarafından gerekli görülmesi halinde stajyer denetçi, gözlemci ve teknik sorumludan oluşur. Denetim öncesinde doküman ve kayıtlar denetim ekibi tarafından incelenir.

• Akreditasyon denetimi,

Denetim teklifinin ve denetim programının kuruluş tarafından kabulü sonrasında denetim programında belirtilen takvime göre yerinde denetim gerçekleştirilir.

• Denetim sonrası yapılan değerlendirmeler (takip denetimi dahil),

 Denetim ekibi bir kopyasını alarak Uygunsuzluk ve Düzeltici Faaliyet Bildirim Formunu yapılacak düzeltici faaliyetlerin ve tamamlanma tarihlerinin yazılması için kuruluşa bırakır. Kuruluş, denetim sırasında tespit edilen uygunsuzluklarla ilgili yapacağı düzeltici faaliyetleri ve termin süresini ilgili denetim ekibi üyesinin teyidini alarak denetimden sonra en geç 2 (iki) hafta içerisinde e-portala yükler ve baş denetçi ile ilgili denetim ekibi üyesini bilgilendirir. Kuruluş düzeltici faaliyetlerini denetim tarihinden itibaren en geç 3 (üç) ay içerisinde başarılı bir şekilde tamamlamalıdır.

• Karar,

Denetim raporu ve denetime yönelik ilave dokümanlar ile önerilen kapsam teknik sorumlu tarafından derlenir ve kontrol edilen dosya, karara hazır hale getirildikten sonra karara sunulur

• Gözetim,

Akredite kuruluşa, akreditasyonun verildiği tarihten itibaren 12 ay içinde ilk gözetim denetimi düzenlenir. İlk gözetimi takip eden rutin gözetim denetimleri 12 ayda bir yapılır. Bir akreditasyon çevrimi boyunca rutin olarak 3 gözetim denetimi yapılması öngörülmekle birlikte yukarda belirtilen nedenlerle bu sayı artabilir.

• Akreditasyonun yenilenmesi

Akredite edilen kuruluş, akredite edildiği tarihten itibaren 48 nci ayın bitiminden en az 6 ay önce TÜRKAK’a yazılı başvuru yaparak Akreditasyon Sertifikasının yenilenmesini istemelidir.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yeterlik Belge Başvurusu

Akreditasyon sonrasında laboratuarların Çevre ve Şehircilik Bakanlığı kapsamında ölçüm/analiz yapabilmeleri için Çevre Ölçüm Ve Analiz Laboratuvarları Yeterlik Yönetmeliği’ne göre yetki almaları gerekmektedir.  Yeterlik Belgesi başvurusu için laboratuvarların Çevre Ölçüm Ve Analiz Laboratuvarları Yeterlik Yönetmeliği Ek-2’de yer alan bilgi ve belgeleri Bakanlığa sunmaları zorunludur.

Yeterlik belgesi başvuruları, Bakanlık tarafından bir ay içerisinde değerlendirilir. Eksiklik tespit edilmesi halinde başvuru yapan laboratuvara eksikliklerin tamamlanması için bildirim tarihinden itibaren iki ay süre verilir.  Eksiklikleri bulunmayan veya eksikliklerini tamamlamış olan laboratuvar, Bakanlıkça en geç üç ay içerisinde yerinde incelenir.

İnceleme komisyonu

Başvurusu kabul edilen laboratuvarın yerinde incelenmesi amacıyla en az iki Bakanlık personelinden oluşan inceleme komisyonu kurulur.

 Yerinde inceleme

İncelemelerde, başvuruda bulunan laboratuvarın yetkili personelleri hazır bulunur. İnceleme sırasında, komisyon görevlilerine her türlü bilgi ve belgenin ibraz edilmesi ve inceleme komisyonunca verilen numunelerin analizlerinin yapılması zorunludur.

İncelemenin tamamlanmasını takiben İnceleme/Denetim Tutanağı iki nüsha halinde düzenlenir. İnceleme komisyonu ile laboratuvar yetkilisi tarafından imzalanan tutanağın bir nüshası laboratuvar yetkilisine verilir.

Belgelendirme süreci

Yeterlik belgesi başvurusunda bulunan laboratuvarda yapılan yerinde inceleme sırasında tespit edilen eksiklikler ve uygunsuzlukların İnceleme/Denetim Tutanağının imza tarihinden itibaren en geç üç ay içerisinde giderilmesi gereklidir. Eksikliklerin ve uygunsuzlukların laboratuvar tarafından giderildiğinin bildirilmesinden sonra, gerek görülmesi halinde ikinci kez yerinde inceleme yapılabilir. Bu incelemede eksiklik tespit edilmesi veya birinci incelemeden sonra üç ay içerisinde eksikliklerin ve uygunsuzlukların giderilmemesi durumunda aşağıdaki esaslar uygulanır. Herhangi bir eksiklik tespit edilmemesi halinde laboratuvara yeterlik belgesi düzenlenir. Belge süresi 5 yıldır.

Başvuru Dosyası Kabulü

Dosyanın İncelenmesi

Yerinde İnceleme Komisyonunun Oluşturulması

Yerinde İnceleme

Tespit Edilen Eksiklere ait Düzeltici Faaliyetlerin İncelenmesi

Yerinde inceleme Komisyonu Tarafından Değerlendirme Raporunun Hazırlanması

Belgenin Düzenlenmesi

Bakanlık Resmi İnternet Sayfasında Belgenin Yayımlanması

Çevre Ölçüm Ve Analiz Laboratuvarları Yeterlik Yönetmeliği’ne Göre Laboratuvarlarla İlgili Genel Gereklilikler:

Laboratuvar bölümleri:                                  

Laboratuvarlarda verilen hizmetin niteliğine bağlı olarak; idari bölüm ile numune kabul, tartım bölümü, ön işlem odası,  kimyasal ve biyolojik analiz bölümü, arşiv birimlerinden oluşan hizmet bölümleri bulundurulur.

Laboratuvarların asgari özellikleri:

Laboratuvarlarda analizlerin ve kullanılan cihazların gerektirdiği özel koşulları sağlamamalıdır.  Analiz cihazlarının olumsuz etkilenmemesi için ortam şartları düzenli olarak izlenir ve kayıt altına alınır.

Laboratuvarda yedek yardımcı malzemeleri ve kimyasal maddeleri, yapılarına, risk gruplarına ve saklama koşullarına göre muhafaza edecek havalandırma sistemli, kilitlenebilir bir depo bulundurulur. Tüm kimyasal ve yedek malzemeler risk grupları esas alınarak etiketlenir ve listelenir.

Laboratuvarda numunelerin muhafazası için uygun sıcaklık ve nem koşullarını sağlayan depo veya buzdolabı bulundurulur.

Laboratuvarda geçici depolanacak atıklar için, atıkların risk grupları ve saklama şartlarına göre 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu uyarınca çıkarılan atık yönetimi mevzuatına uygun geçici depolama alanı oluşturulur.

Yeterlik belgesine sahip özel laboratuvarların dış cephe tabelalarında; kamuoyunu bilgilendirmek ve yetkili laboratuvar olduğunu belirtmek amacıyla Bakanlık logosuna yer verilir. Buna ilişkin esaslar Bakanlıkça düzenlenir.

Personel güvenliği:

Laboratuvarlar, çalıştırdıkları personelin güvenliğini sağlamak ve sağlığını korumak amacıyla laboratuvarda ve sahada personelin güvenliği için uygun giysi, baret, emniyet halatı, maske, eldiven, iş gözlüğü gibi kişisel koruyucu donanımları, ilk yardım için gerekli malzemeleri, çalışan personelin isim ve unvanlarını, yangın söndürme tüplerini ve uyarı işaretlerini uygun yerlerde bulundurmak zorundadır:

Personel:

Laboratuvar; en az iki ölçüm/analiz sorumlusu olmak üzere, laboratuvar sorumlusu,  kalite yöneticisi ve numune kabul ve/veya raporlama sorumlusu görevini yürütecek asgari dört personel bulundurmakla yükümlüdür. Laboratuvar sorumlusu aynı zamanda ölçüm ve analiz yapabilir.

Laboratuvarın, Kalite Yöneticisi ve temsilcisinin TS EN ISO/IEC 17025, dokümantasyon ve iç tetkik eğitimini, en az bir personelin de metotların geçerli kılınması/teyidi ve ölçüm belirsizliği eğitimini almış olması zorunludur.

Laboratuvar sorumlusu ve kalite yöneticiliği görevini üstlenecek personelin farklı kişiler olması zorunludur.

Laboratuvarlarda; laboratuvar sorumlusunun, üniversitelerin mühendislik, tıp, fen, veterinerlik ve su ürünleri fakültelerinden mezun olması ve en az 3 yıl laboratuvar tecrübesi veya tez konusu laboratuvar çalışması olan en az yüksek lisans derecesi; kalite yöneticisi/kalite yöneticisi temsilcisinin de en az 4 yıllık üniversite mezunu olması gereklidir.

Laboratuvarda ölçüm ve analiz yapacak personelin, üniversitelerin mühendislik, tıp, fen, veterinerlik ve su ürünleri fakültelerinden, meslek yüksek okullarının meslek liselerinin veya teknik liselerin çevre, kimya, gıda, sağlık, makine ve elektrik/elektronik gibi laboratuvar ile ilgili bölümlerden mezun olması zorunludur.

 

Diğer Blog Yazılarımız İçin: https://haliccevre.com/blog/                                                                       Okumak İsteyebilirsiniz: Gürültü Ölçümü Nedir?

 

Aygül YILMAZ
Çevre ve Kimya Mühendisi

Kaynaklar:
Çevre Ölçüm Ve Analiz Laboratuvarları Yeterlik Yönetmeliği,  T. C. Resmi Gazete, 28862, 25.12.2013
Uygunluk Değerlendirme Kuruluşlarının Akreditasyonu Rehberi, Türkak,  R 10-04 Rev 11, 27.02.2017.