Deniz suyunda PAH, yani polisiklik hidrokarbon kirliliği sucul yaşam için büyük bir tehlikedir. Bu hidrofobik, kalıcı ve her yerde bulunan çevresel kirleticiler birkaç döngüsel aromatik zincirden oluşur ve kömür, petrol ve gaz,atık ve diğer maddelerin eksik yanması sırasında oluşan 100’den fazla farklı kimyasal yapı içeren organik maddelerdir.

PAH, iki şekilde ortaya çıkar; yani doğal ve antropojenik (insan eylemlerinden meydana gelen) yollardan. Doğal yollar arasında orman ve otlak yangınları, petrol sızıntısı, volkanlar, klorofil bitkileri, mantarlar ve bakteriler; antropojenik yollar ise petrol, enerji üretimi, yakma, evde ısıtma, kömür, siyah karbon, asfalt ve yanmalı motorlardır. Doğal süreçlerden elde edilen PAH seviyeleri genellikle antropojenik kaynaklardan daha düşüktür. PAH’ın deniz ortamında kaynak tespiti zor görünmektedir, çünkü bunlar üç ana süreç tarafından üretilmektedir: Pirojenik PAH, Petrojenik PAH ve Diajenik PAH. Pirojenik PAH’lar, fosil yakıtlar ve biyokütle dahil olmak üzere organik maddelerin tamamlanmamış ancak yüksek sıcaklıkta ve kısa süreli yanmalarından kaynaklanır. Petrojenik PAH’lar, jeolojik zaman ölçeğinde nispeten düşük bir sıcaklıkta biyojenik süreçlerle oluşturulur ve bu da petrol ve PAH’ları içeren diğer fosil yakıtların oluşumuna yol açar. Diajenik PAH’lar, bitki terpenleri gibi biyojenik öncülerden gelen PAH’ları ifade eder. İlk iki tür kaynak hem doğal hem de antropojenik kaynaklar olabilir. Petrojenik PAH, petrolle kirlenmiş numunelere hakim olurken, Pirojenik PAH endüstriyel alanlardan numunelere hakim olma eğilimindedir. PAH’ların sucul ekosistemdeki toksisitesi, çevresel kalıcılığı, biyobirikimi ve trofik transferi, kirleticilerin ekolojik riskini değerlendirmek için hayati öneme sahiptir
PAH deniz ortamına girdikten sonra vücutta sindirilmemiş olması nedeniyle deniz organizmalarına aktarılacak ve birikecektir. PAH bileşikleri suların dibine yerleşir ve suda yaşayan organizmalar için çok zehirlidir. Birçok araştırma sonucu, PAH’ın kansere neden olabileceğini ve organizmalarda mutajenik etkilere yol açabileceğini göstermiştir.

Her türlü balık, kirleticilere kesinlikle metabolik fonksiyonlarını değiştirerek/adapte ederek yanıt verir. Bu nedenle, balıklar genellikle kimyasal kirleticilerin uygun biyoindikatörleri olarak kullanılırlar. Çamur zıpzıpları (Gobiidae: Oxudercinae) gelgitler arası çamur düzlüklerinde ve mangrov ekosisteminde yaşar. Ömürlerinin çoğunu gömülü olarak, tortularla yakın temas halinde geçirirler. PAH’lar gibi deniz kirliliğini izlemek için çamur zıpzıplarının kullanılmasının hassasiyeti, çamur zıpzıplarının kıyı ortamlarında sunulan PAH’ları biriktirip kaydedebildiğine işaret etmektedir. Bu nedenle, çamur zıpzıpı dokularının analizi, çevresel PAH kontaminasyonunun biyolojik olarak kullanılabilir kısmının bir göstergesi olabilir.

 

Feyza YALÇIN
Kimyager

 

KAYNAKLAR
https://iopscience.iop.org/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/