DİOKSİN- FURANLAR
Dioksin-Furan Nedir?
Dioksin-furanlar (PCDD/F) yapılarında C, H, O ve Cl içerirler. Renksiz, kokusuz bileşiklerdir. Doğada bilinen 210 farklı çeşitleri mevcuttur ve bunların 75’i PCDD, 135’i ise PCDF sınıfındandır. Bu bileşiklerinden 17 adedi aşırı toksikdir. Analizlerde de genellikle bu dioksinler kullanılır. Bunların adlandırılmaları içerdikleri klor atomuna göre yapılır. Yapılarında 4 ila 8 klor atomu bulunur. Bunların içinde de 2,3,7,8- tetraklordibenzo-p-dioksin en zehirli olandır.
Dioksin-Furan Kaynakları Nelerdir?
Dioksin ve furanlar; kimyasal ürünlerin üretiminde zararlı yan ürün olarak ortaya çıkarlar. Yani ticari amaçla üretilmezler. Zaten kullanım alanları da yoktur. Dioksin-furan kaynakları şu şekilde sayılabilir:
- Atık yakım üniteleri ve atıkların yakılması
- Metal üretim ve/veya metal işleme tesisleri
- Kömür, petrol ve petrol türevlerinin yakılması
- Araba tekerleği üretiminde
- Ağaç endüstrisinde klorlu maddelerin kullanımı durumunda
- Fungisid, insektisid ve bakterisid gibi ürünlerin üretimi esnasında (özellikle bakırın varlığı söz konusu ise)
- Elektrik üretim tesislerinde
- Mineral (kireç, çimento, seramik, cam, asfalt vs) üretim tesisleri
- Sigara içilmesi
- Orman yangınları,
- Volkanik patlama gibi doğal olaylar
Dioksin-Furanın Çevreye Yayılması ve İnsan Vücuduna Giriş Yolları
Dioksinler kirletici kaynaklardan ortaya çıktıktan sonra doğal yollar vasıtası ile taşınabilmektedir. Hava, su ve toprağa karışarak çok farklı yerlere toksik etki taşıyabilirler. Atık yakma ünitelerine yakın yerlerde otlayan hayvanların etlerinde bu tür maddelere rastlanması bunu en net şekilde göstermektedir. Özellikle su ve toprağa karışan dioksin partikülleri daha sonra kirlenmiş bu toprakta yetiştirilen bitkiler vasıtasıyla insan yada hayvanların vücutlarına girer. Zaten dioksinler sudan ziyade yağ dokuda çözündükleri için de durum daha da tehlikeli bir hal alır.
İnsanlarda karaciğer proteinlerine sıkıca bağlandıkları için yağ dokularında ve de karaciğerde birikirler ve bu sayede insan vücudunda yıllarca kalabilirler. Özellikle kilolu insanlar daha fazla yağ doku içerdikleri için dioksin depolanması konusunda daha yüksek risk grubuna girerler.
Benzer şeiklde anne sütü yağında da birikebilirler. Böylece de anne sütüyle beslenen bebeklerde, yetişkin bireylere oranla daha yüksek miktarlarda dioksin olduğu gözlemlenmiştir.
Amerika Çevre Koruma Ajansı (EPA)’ nın açıklamalarına göre, insanlarda zararlı olabilecek dioksin yükü,14 ng/kg’ dır. Yine EPA’nın açıklamalarına göre, dioksinin insanlardaki yarı ömrü de 7-14 yıl arasındadır.
Resim 2: Dioksin-Furan Döngüsü
Dioksin-Furanın İnsan Sağlığına Zararları Nelerdir?
- Çeşitli kanserler. Özellikle sindirim sistemi, karaciğer ve göğüs kanserleri
- Gelişme ve büyüme bozuklukları
- Tükenme (Wasting) sendromu
- Bazı doğumsal anomalilikler (damak yarığı, kusurlu böbrek oluşumu vb)
- İmmunotoksisite
- Nörotoksisite
- Kardiyotoksisite
- Üreme bozuklukları
- Yüksek tansiyon, mide bulantısı vs
- Zeka geriliği
Dioksin-Furanı Azaltma Yöntemleri Nelerdir?
- Hastane atıkları da dahil tüm atıkların doğru ve uygun biçimde bertaraf edilmesi
- Gıdalarda PCDD, PCDF ve PCB oranlarının izlenmesi
- Anne sütünde PCDD, PCDF ve PCB oranlarının izlenmesi
- Üretim proseslerinde kullanılan maddelerin bunları ortaya çıkarmayacak şekilde değiştirilmesi
- Üretim yerlerindeki işletme koşullarının iyileştirilmesi (Yanma koşullarının daha verimli hale getirilmesi gibi)
Kubilay SUDAN
Çevre Mühendisi
KAYNAKLAR
- Mustafa Cüneyt GEZEN, Dioksinler ve Bunların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri, Üsküdar Üniversitesi
- Bülent TUNA, Ayşe OLGUN, Dioksin Furanların İnsan Sağlığına Etkileri ve İsdemir’de Dioksin Furan Emisyonlarının İzlenmesi, Hava Kirliliği ve Kontrolü Ulusal Sempozyumu‐2008
- Güneş G (2007). Dioksin ve Furan’ın Oluşum Mekanizmaları ve Giderilme Teknolojileri. Yüksek lisnas tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı. İstanbul.
- Erol BAYTOK,Nuriye Tuğba BİNGÖL,Gıdalarımızla Soframıza ve Hayatımıza Giren Toksin:Dioksin,YYU Veteriner Fakültesi Dergisi,2013
- Hişmioğulları, ŞE.,Hişmioğulları AA.,Kontaş, AT. 2012. Dioksin ve dioksin benzeri kimyasalların toksik etkileri. Balıkesir Sağlık Bilim. Derg.
Diğer Blog Yazılarımız İçin: https://haliccevre.com/blog/