HİDRAZİN MARUZİYETİ
Hidrazin; N2H4 kimyasal formülüne sahip inorganik bir bileşiktir. Basit bir piktojen hidrittir ve amonyak benzeri bir kokuya sahip, renksiz, yanıcı bir sıvıdır. Hidrazin bileşiklerinin farklı türleri arasında hidrazinler, hidrazonlar, 1,1-dimetilhidrazin ve 1,2-dimetilhidrazin bulunur. Hidrazinlerin çoğu, tarım kimyasalları ve plastik üretimi sırasında bir ara madde, roket yakıtı ve yakıtların bir bileşeni, su arıtmaları ve gyromitra mantarı ve anti-tüberküloz ilacı izoniazid’in bir metaboliti olarak üretilir.
Hidrazine maruz kalmanın nörolojik, hematolojik, pulmoner, dermatolojik ve hepatik sistemler dahil olmak üzere birçok organ sistemi üzerinde toksik etkileri vardır. Hidrazinler, önemli koenzimleri devre dışı bırakarak sentezini inhibe ederek fonksiyonel bir piridoksin eksikliği üretir. 
Hidrazinler (R2N−NR2), tek bir kovalent bağ ile bağlanan 2 nitrojen atomuna sahip bir kimyasal bileşik sınıfıdır ve dört adede kadar alkil ikame edicisi taşıyabilir. Organohidrazin bileşikleri ve türevleri, insanların maruziyetinde önemli toksisiteye neden olur.
Yaygın olarak karşılaşılan örnekler arasında hidrazin, hidrazonlar, 1,1-dimetilhidrazin, 1,2-dimetilhidrazin ve monometilhidrazin (MMH) yer alır. Saf formunda hidrazin (H2N-NH2), amonyak benzeri bir kokuya sahip, berrak, renksiz bir sıvı kimyasaldır.
Hidrazin ve türevlerinin çok sayıda endüstriyel, askeri ve tıbbi uygulaması vardır. Yüksek yanma ısısı ve oksijen varlığında yüksek ekzotermik reaksiyon nedeniyle, Alman bilim adamları ilk olarak II. Dünya Savaşı sırasında roket yakıtının ana bileşeni olarak hidrazini geliştirdiler. Savaş sonrasında hidrazinler, su gibi sıvı özelliklere sahip, güçlü ve güvenilir bir itici gaz olarak geniş çapta benimsendi. 1970’lerden günümüze, uzay araçlarının itici yakıtlarında ve füzelerin itici yakıtı olarak bulunabilmektedirler.
Hidrazinler güçlü indirgeyici özelliklere sahip olduklarından, plastik üretimi, tarım ürünleri (bitki büyüme düzenleyicileri, herbisitler, fungisitler, böcek öldürücüler) ve polimerler için köpük oluşturucu veya şişirici maddelerin üretimi sırasında yaygın olarak bir başlangıç veya ara reaktan olarak kullanılırlar. Kazan suyu ve su ısıtma sistemlerinde korozyonu önlemek amacıyla oksijen tutucu olarak da kullanılır.
Doğal olarak oluşan hidrazinler nadirdir ve Gyromitra ve Agaricus mantar türlerinde mikotoksin olarak bulunabilir. Gyromitra mantarları, gyromitrin (n-metil-N-formil hidrazon) toksini içerir ve ciddi zehirlenmelerde nöbetlerden sorumlu olan ana toksik bileşik monometilhidrazine (MMH) hidrolize uğrar. Tütünde az miktarda hidrazin rapor edilmiştir; ancak, insanların maruz kalmasından kaynaklanan belgelenmiş herhangi bir toksisite bulunmamaktadır.
Hidrazine maruz kalmanın sonuçlarına ilişkin epidemiyolojik çalışmalar, akut ve kronik maruz kalmalar olarak ikiye ayrılabilir.
Akut Maruz Kalma
Akut maruz kalmalar 1965’ten beri belgelenmiştir ve esas olarak askeri mesleki maruziyetle hidrazine maruz kalmayla ilişkilendirilmiştir.
Frierson ve arkadaşları, genç erkeklerin simetrik olmayan dimetil hidrazin (UDMH) ile karıştırılmış hidrazin buharlarına maruz kaldığı 2 vakayı tanımladı. Her ikisi de piridoksin ile tedavi edildi ve semptomları hızla iyileşti.
Reid ve arkadaşları, geminin makine dairesinde çalışırken kazara sıvı hidrazini yutan genç bir denizciyi tanımladılar. Sotaniemi ve arkadaşları 1971, altı ay boyunca kronik tekrarlanan maruziyetlerle birlikte bir makine işçisine ölümcül kazara maruz kalma vakasını tanımladı.
Dermal maruziyetler çoğunlukla altın kaplama endüstrisi, tavuk yemi katkı maddeleri, herbisitler veya buhar santralleri yoluyla meydana gelen mesleki yaralanmalarla bağlantılıdır.
Kronik Maruz Kalma
Kronik maruziyetler çeşitli nedenlerle epidemiyolojik çalışmalarda daha fazla incelenmiştir, ancak esas olarak hidrazinin kanserojenliğini belirlemek için yapılmıştır. Ne yazık ki, hidrazine ilişkin birçok epidemiyolojik çalışma, diğer kimyasallara eş zamanlı maruz kalma nedeniyle kafa karıştırıcı olmuş ve doğrudan korelasyonları zorlaştırmıştır.
Wald ve arkadaşları, bir hidrazin üretim tesisinde diğer kimyasalların yanı sıra çeşitli seviyelerde hidrazine maruz kalan 427 erkek üzerinde çalıştı. Hidrazine maruz kalan grupta genel ölüm sayısının beklenenden düşük olduğu ve akciğer ve tüm kanser türlerinden ölüm oranlarının beklenen değerlere benzer olduğu sonucuna vardı. Roe ve arkadaşları daha önce 1978’de aynı bireylerden 423’ünü incelemişlerdi. Ayrıca mesleki olarak hidrazine maruz kalmanın kanser vakalarındaki büyük artışla anlamlı düzeyde ilişkili olmadığını da belirlediler.
Contassot ve arkadaşları, altı ay boyunca çeşitli seviyelerde hidrazine maruz kalan 130 erkeği tanımladı. Yüksek maruziyet grubunda (>1 ppm) istatistiksel olarak anlamlı derecede daha yüksek kanser insidansı gösterdiler; cilt kanserleri hariç tutulduğunda bu oran azaldı. Morris ve arkadaşları, Wald ve arkadaşları (1984) ve Roe ve arkadaşları (1978) tarafından ilk değerlendirmeden 10 yıl sonra değerlendirilen işçilerin %95’ini takip etti. Hidrazine mesleki maruziyetten kaynaklanan tüm nedenlere bağlı ölümlerde artış olmadığını da belirlediler.
Ritz ve arkadaşları 2006, en az 2 yıl boyunca değişen miktarlarda hidrazine maruz kalan 6107 havacılık işçisi üzerinde epidemiyolojik bir çalışma gerçekleştirmiş ve akciğer kanseri ölüm riskinde artış, kolon ve rektal kanser vakalarında artış ve pankreas ile olası bir doz-yanıt kanser ilişkisini göstermiştir. Bu çalışmada ayrıca lösemi, lenfoma ve böbrek kanseri gelişen hastalar da vardı; ancak maruz kalan bireylerin sayısı anlamlı olamayacak kadar azdı. Bu çalışmaya yönelik yaygın eleştiriler, işçilerin maruz kalmış olabileceği birçok başka kimyasalın da olduğu yönündedir.
Zhao ve arkadaşları 2005 aynı grubu incelemiş ve akciğer kanseri ve melanom vakalarının daha yüksek olduğunu, yemek borusu kanseri, mide kanseri, Hodgkin dışı lenfoma ve lösemi vakalarının da muhtemelen daha yüksek olduğunu ortaya çıkarmıştır; ancak bunun büyük olasılıkla madeni yağ maruziyetine atfedildiği sonucuna vardılar. Ayrıca, trikloretilen maruziyetine atfedilen böbrek kanseri vakalarının daha yüksek olduğunu buldular.
Krishnadasan ve arkadaşları 2007 de aynı havacılık ve uzay çalışanları grubunu değerlendirmiş ve prostat kanseri görülme sıklığının daha yüksek olduğunu bulmuşlardır; ancak bunu trikloretilen maruziyetine bağladılar.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) 1987 yılında mesleki maruziyet potansiyeli yüksek olan popülasyonları, hidrazinin kendisi ve/veya tuzları ve türevlerini üreten tesislerde, itici güç test tesislerinde, roket fırlatma sahalarında ve acil durum yakıtı olarak hidrazini kullanan uçakların monte edildiği veya yakıt ikmali yapıldığı yerler olarak tanımkalmıştır.1997 yılında Zehirli Maddeler ve Hastalık Kayıt Ajansı (ATSDR), insanların hidrazine ve 1,1-dimetilhidrazine maruz kalmasının esas olarak işyerinde veya havacılık veya endüstriyel tesislerin veya tehlikeli atık sahalarının yakınında meydana geldiğini belirtmiştir.
Feyza YALÇIN
Kimyager
KAYNAKLAR