İş yerlerinde güvenli bir çalışma ortamı sağlanmasında, görsel işlerin kolaylıkla yapılmasında ve uygun bir görüş alanı oluşturulmasında en önemli faktörlerden biri aydınlatmadır. Güvenli çalışma ortamının sağlanması en önemli önceliklerden biridir ve iş güvenliği koşullarının iyileştirilmesi iş yerindeki tehlikelerin görünür kılınması ile sağlanacaktır. Aydınlatmanın görsel etkisinin yanında çalışanın kendini iyi hissetmesi, moralinin yüksek olması ve yorgunluk hissetmemesi gibi biyolojik ve psikolojik etkileri de bulunmaktadır.(İş Sağlığı ve Güvenliği Araştırma ve Geliştirme Enstitüsü Başkanlığı)

İşyerlerinde aydınlatma iş verimini de çok büyük ölçüde etkilemektedir. Aydınlatma öncelikle, yapılan iş ve işlemlerde tüm detayın görülebilmesi için gereklidir. İş sağlığı ve güvenliği açısından ise aydınlatmanın işin uygulanan kalite standartlarının gerektirdiği şekilde yapılmasını ve hata oranlarının azaltılmasını sağlamasının yanında iş kazalarının önlenmesinde de büyük bir etkisi bulunmaktadır. Aydınlatma açısından uygun çalışma ortamı sağlanırken mümkün olduğu ölçüde gün ışığından faydalanılmalıdır. Bunun mümkün olmadığı durumlarda ilerleyen bölümlerde bahsedilen aydınlatma kriterlerine uygun bir yapay aydınlatma sistemi kurulmalıdır. Gün ışığı ve yapay aydınlatma sistemlerinin birlikte, dengeli olarak kullanılması uygulanabilirlik açısından en uygun çözümdür. .(İş Sağlığı ve Güvenliği Araştırma ve Geliştirme Enstitüsü Başkanlığı)

İşyerinde Aydınlatma ve İş Kazaları Aydınlatma şiddeti ve işyerindeki dağılımının çalışanın görsel bir işi ne kadar hızlı, güvenli ve rahat algılayıp gerçekleştirdiğinde büyük bir etkisi vardır. Aydınlatma şiddeti arttıkça yapılan işin ince detaylarının fark edilmesi o kadar kolay olmaktadır. Bu konuda yapılan çalışmalar, yüksek aydınlatma şiddetinin konsantrasyon ve motivasyonunun artmasına ve bunun çalışanın performansının %50 oranında artmasına sebep olduğunu göstermektedir. Çalışanın hata yapma oranı azaldığı için, yüksek aydınlatma şiddeti olan işyerlerinde iş kazaları da azalmaktadır. İş kazalarının büyük bir oranı aydınlatma şiddetinin 200 lüks den az olduğu işyerlerinde gerçekleşmektedir. Amerikan Ulusal Güvenlik Konseyinin raporuna göre kötü aydınlatma tüm iş kazalarının %5’inin sebebidir ve bu oran kötü aydınlatmadan kaynaklanan göz yorgunluğu ile birlikte değerlendirildiğinde iş kazalarının %20’sine ulaşmaktadır. 1950’lerde Amerika’da ağır sanayi endüstrisinde bir fabrikada aydınlatma alanında yapılan iyileştirme çalışmaları iş kazaları ve aydınlatma arasındaki ilişkiyi göstermektedir. Bu çalışmada fabrikadaki montaj hattında aydınlatma şiddetinin 200 lükse yükseltilmesinden sonra kaza oranında %32’lik bir düşüş sağlanmıştır. Bir sonraki adım olarak kontrastı azaltmak ve daha dengeli bir aydınlatma sağlamak için duvarlar ve tavan açık renge boyanmıştır. Bunun sonucunda kaza oranında ek olarak %16,5’luk bir azalma gözlenmiştir. Benzer çalışmalar İngiltere ve Fransa’da yapılmış ve özellikle tersaneler, döküm sanayi, büyük montaj hatları ve atölyelerde iş kazarlarında büyük azalma gözlenmiştir. İşyerinde Aydınlatma ve Verimlilik İşyerlerinde aydınlatmada yapılan iyileştirmelerden sonra verimliliğin arttığına dair birçok çalışma bulunmaktadır. Bu artış, işin görsel açıdan daha hızlı yapılması şeklinde olan direkt etki ve göz yorgunluğun azaltılması şeklinde olan dolaylı etkiden kaynaklanmaktadır. Yapılan bir çalışmada başlangıçta 100 lüksten az aydınlatma şiddetine sahip 15 işyerinde aydınlatma şiddetindeki artış sonucunda verimlilikte %4 – %35 oranında artış gözlenmiştir. Amerika’da pamuk eğirme fabrikasında yapılan başka bir çalışmada ise aydınlatma şiddeti 170 lüksden 340 lükse çıkarıldığında üretim %5 oranında artmış ve aynı zamanda hatalı üretim çok büyük ölçüde azalmıştır. Sonuç olarak toplam maliyet %27,5 oranında azalmıştır. Bu sonuçlar yönetimi aydınlatma alanında daha fazla iyileştirmeye sevk ederek aydınlatma şiddeti 750 lükse çıkarılmıştır. Bunun sonucunda ise üretim başlangıç değerine göre %10,5 artmış ve hatalı ürünlerden kaynaklanan maliyet %40 oranında azalmıştır. Aydınlatma şiddeti ve verimlilik bir noktaya kadar doğru orantılı olmakla beraber 1000 lüksün üzerindeki aydınlatmalarda yansımalar, koyu gölgeler aşırı kontrast ve göz kamaşması oluşumu nedeniyle bu değerin üzerindeki aydınlatma şiddetinin olumsuz etkilere sebep olduğu bilinmektedir. Çalışanların en çok tercih ettiği aydınlatma şiddeti değeri 400-850 lüks arasındadır. Benzer çalışmalar İngiltere, Fransa, Almanya ve diğer başka ülkelerde yapılmıştır. Aydınlatma şiddetindeki artış sonucunda verimlilikte artma, hatalı ürünlerde ve iş kazalarında azalma görülmüştür.(İş Sağlığı ve Güvenliği Araştırma ve Geliştirme Enstitüsü Başkanlığı)

İş Yerlerinde Aydınlatma Ölçümünün Yapılması

İş yerlerinde aydınlatma ölçümü ve ölçüm noktaları COHSR 928-1-IPG-039  standardının gerekliliklerine göre planlanarak gerçekleştirilir. Yapılan bu ölçümler TS EN 12464-1/2 standartlarına göre değerlendirilerek raporlanır. COHSR 928-1-IPG-039  standardında açık ve kapalı alan olmak üzere iki temel bölüm vardır.

Kapalı Alanlarda Yapılan Ölçümler;

Kapalı alanlarda ölçüm yapılırken ölçüm alınacak noktalar aşağıdaki kriterlere göre belirlenir;

• Ortam Ölçümleri
• Bilgisayarlı Çalışma Masaları
• Bilgisayarsız Çalışma Masaları

Ortam Ölçümleri:

Ölçüm alanının büyüklüğüne göre tek set 4 ölçüm yapılması yeterli olmayabilir. Farklı aydınlatma özelliğine sahip her çalışma alanında 4’ lü ölçümler yapılmalıdır. Bir setin 4 noktası seçilirken, ortamdaki farklı aydınlatma değerleri ölçümlere dâhil edilmeye çalışılmalıdır. Bu amaçla aydınlatma kaynağının altından başlayıp en karanlık noktada (genellikle duvarda) biten bir doğru üzerinde 4 farklı noktada ölçüm yapılır. Bu noktalar arasındaki mesafe eşit ve en fazla 3 metre olmalıdır. Ölçümler 1 metre yükseklikten yapılmalıdır. (Şekil 1)

Şekil 1 Kapalı Alan Ortam Ölçüm Noktaları 

Bilgisayarlı Çalışma Masaları

Bilgisayarlı çalışma masalarında da 4 ölçümden oluşan bir set ölçüm yapılıp bu ölçümlerin ortalaması belirlenir. Ölçümün 2 tanesi klavye üzerinde ve birbirinden 20 cm uzakta, diğer 2 tanesi de ekrandan 10 cm uzakta alınır. Bu ölçümlerin hepsinde ölçüm cihazı yatay tutulur. Masanın üzerindeki bir dokümana vuran ışık şiddetinin ölçümü içinde ilgili doküman üzerinde 10 cm aralıklarla 2 ölçüm alınır. (Şekil 2)

Şekil 2 Bilgisayarlı Çalışma Masaları Ölçüm Noktaları 

Bilgisayarsız Çalışma Masaları

Bilgisayar ekranı bulunmayan ofis masaları ve her türlü çalışma tezgâhı (masası) için kişilerin masanın kullanıldığı bölümüne yakın 4 adet ölçüm alınır. Bu 4 adet nokta merkezi kişinin ilgili masada çalışmanın yapıldığı yer (nokta) merkez alınarak, bir adet sağında, bir adet solunda, bir adet ilerisinde ve bir adet gerisinde alınmalıdır.(Şekil 3)

Şekil 3 Bilgisayarsız Çalışma Masaları Ölçüm Noktaları 

Açık Alanda Yapılan Ölçümler

Açık alanda yapılan ölçümler kapalı alanda yapılan ortam ölçümlerine benzer şekilde planlanır. Kapalı alanlarda belirlenen noktalardaki ölçümler en aydınlık noktadan en karanlık noktaya doğru yapılırken açık alanlarda en karanlıktan en aydınlık tarafa doğru yapılır. Bu noktalar arasındaki en az mesafe 3 metre olmalıdır ve ölçümler 1 m yükseklikten gerçekleşmelidir.

Ölçümde Kullanılan Bazı Cihazlar

İlker CİVİL
Çevre Mühendisi

 

Diğer Blog Yazılarımız İçin: https://haliccevre.com/blog/                                                                    Okumak İsteyebilirsiniz: İş Yerinde Titreşim Ölçümü

 

Kaynaklar:

• İş Sağlığı ve Güvenliği Araştırma ve Geliştirme Enstitüsü Başkanlığı Eğitim Dökümanları
• COHSR 928-1-IPG-039 Standardı
• TS EN 12464 Standardı