KRİSTALİN SİLİKA MARUZİYETİ ve SİLİKOZİS
Silika
Silisyum, yeryüzünde en çok bulunan elementlerden biridir. Doğada silikat asidi (mSiO2.nH2O) ve tuzları halinde bulunur. Yerkabuğunun yaklaşık %25.7 si bu elementten oluşur.
¢Silisyum dioksit (SiO2), silika ise doğada ‘kuvars’, ‘tridimit’ ve ‘kristobalit’ (silikanın en yaygın kristal formları:serbest silika) ve amorf silika şeklinde bulunur. Kristalin (SiO2) türevleri kuvars, kristobalit ve tridimit kristalin silika olarak adlandırılır.
Kristal silikanın yeryüzünde fazlaca bulunması ve kullanım alanının çok geniş olması nedeniyle birçok alanda mesleki kristalin silika maruziyeti söz konusudur. Serbest kristalin silika içeren solunabilir toz silikojenik etkilere sahiptir.
Silikozis
Silikozis, pnömokonyozlar başlığı altında toplanan akciğer hastalıklarındandır. Hastalık mesleki akciğer hastalıkları arasında hızlı seyreden ve ölümcül olanlarından birisi olup koruyucu tedbirlerle önlenebilir. Silikozis solunabilir büyüklükteki (0.5-5 µm çaplı) silis partiküllerinin inhalasyonuyla oluşur ve çoğunlukla radyografiyle saptanabilir. Silikanın yüksek derecede fibrozis yapıcı etkisinin çeşitli açıklamaları yapılmışsa da hangi mekanizma ile akciğerlerde granülomlar ve fibrozis oluşturduğu kesin olarak bilinmemektedir.
Önlenebilir meslek hastalıklarının başında olan silikoziste önemli olan riskli iş kollarında gerekli önlemlerin alınması; toz oluşumunun ve oluşan bu tozun yayılmasının, kişinin solunum düzeyine ulaşmasının önlenmesidir.
Yapılan çalışmalarda 0.1 mg/m3 ve üzerindeki kuvars maruziyetinin de silikozise yol açtığı gösterildiğinden gelişmiş ülkelerde yasal izin verilen sınır 0.1 mg/m3 olmasına karşın bunun 0.05 mg/m3’e çekilmesi iş yerlerine önerilmektedir.
Ülke mevzuatında Tozla Mücadele Yönetmeliği’nde (05.11.2013 Resmi Gazete Sayısı: 28812) silika türleri için yer alan sınır değerler yüzde kristal silika üzerinden oran ile bulunur.
| Silika (Kristal Yapıda) | |
| Kuvars (Solunabilir) | 10mg/m3 %SiO2+2 |
| Kuvars (Toplam) | 30mg/m3 %SiO2+2 |
| Kristobalit: Formülle hesaplanan kuvars değerinin ½ si kullanılır.
Tridimit: Formülle hesaplanan kuvars değerinin ½ si kullanılır. |
|
| %5 ve daha az SiO2 içeren solunabilir toz | 2.4 mg/ m³
|
| %5’ten fazla SiO2 içeren solunabilir toz | 10mg/m³ % SiO2+2 |
Silikozis Riskinin Olduğu Bazı İş Kolları:
➢Seramik endüstrisi, 
➢Çömlek yapımı,
➢Dökümcülük,
➢Madencilik,
➢Taş ocağı işletmeciliği
➢Kot taşlama işçiliği,
➢Medikal ve diş laboratuvarlarında,
➢Otomotiv endüstrisinde,
➢Gaz ve elektrikle üretim yapan tesislerde,
➢Tarımda,
➢Cam endüstrisinde,
➢Boya,
➢Plastik,
➢Kozmetik sanayiinde
➢Değerli taşların işlenmesinde çalışan işçilerin de silikaya mesleki maruziyeti söz konusudur.
İnsanlarda Görülen Toksik Etkiler
- Silikozis, çapı 10 µm’den küçük olan solunabilir kristal silika partiküllerinin solunması ve sonrasında akciğerlerde birikmesi ile ortaya çıkan ve genellikle diffüz pulmoner fibrozis şeklinde gözlenen bir hastalıktır.
- Silikozis bazen belirti göstermemektedir.
- Silikozis gelişmesinde en etkili faktörün, solunan tozdaki silika miktarı olduğu öngörülmektedir.
- Diğer önemli faktörler ise silika tozunun partikül büyüklüğü, partiküllerinin kristal yapıda olup olmadığı ve toza maruz kalınan süredir.
- Silika maruziyeti ile silikozis tanısının konulması arasında birkaç aydan 30 yıla kadar değişebilen süre bulunmaktadır.
- Silikoziste solunum güçlüğü, kuru öksürük, göğüste sıkışma, taşikardi ve morarma görülen başlıca belirtilerdir.
Tozun Ölçüm ve Analizi
İşyeri ortamından maruz kalınan toz içindeki serbest kristalin silika miktarı, toplam toz toplama veya kişisel toz toplama cihazı ile filtre üzerine alınan toz numunesinde bulunan serbest kristalin silika miktarı veya solunabilir toz içerisindeki serbest kristalin silika miktarı laboratuvarda, infrared spektrofotometrik yöntemle analiz edilerek % miligram olarak hesaplanır. Elde edilen sonuçlar mevzuatta belirtilmiş olan Zaman Ağırlıklı Ortalama Değer (ZAOD/TWA) ile karşılaştırılarak kişisel maruziyet durumu belirlenir.
Analiz ile elde edilen sonucun Tozla Mücadele Yönetmeliği’nde (05.11.2013 Resmi Gazete Sayısı: 28812)belirtilen kuvars değeri ile karşılaştırılması için Kristalin silika metodunda seçilecek olan analiz/tayin yönteminin tür ayrımı yapması hususunda yasal otoritenin duyurusu bulunmaktadır.
Maruziyeti Azaltma Yöntemleri
Kristalin silika maruziyetini azaltmak amacıyla çeşitli yöntemler uygulanmaktadır.
Bunlar;
➢Fabrikalarda iyi tasarlanmış havalandırma donanımlarının ve perdelerin kullanılması
➢Makinelerin havalandırılması için hava jetlerinin kullanılması
➢Vakumlu ve ıslak süpürme uygulamaları,
➢Toz kaynağının etrafını kapatma,
➢Silika içeren kumun, serbest silika yerine magnezyum demir silikat içeren olivin veya zirkon ile karıştırılması.
Dünya ve Türkiye’de Silikozis
Avrupa’da 1940-50’lerde çok yoğun ve dramatik silikoz is tabloları görülmüş ve 1960’lı yılların ortasından itibaren İngiltere’den başlamak üzere birçok ülkede yasaklanmıştır.
Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılan araştırmada Brezilya’da taş işlemeciliği yapan işçilerde %50’nin üzerinde olguda silikozis görüldüğü bildirilmekte ancak bu işkolu da gelişmekte olan ülkelere fason üretimler şeklinde yönlendirilmektedir.
Ülkemizde bununla ilgili net rakamlar verilmesi zordur. Ancak bu işkollarında ‘kayıtlı’ çalışanlar göz önüne alındığında ülkemizde de en az 100 bin kişide silika maruziyetinin olduğu (silikozis riski) ve Sağlık Bakanlığı tahminlerine göre de 3-5 bin arasında silikozis hastası olduğu düşünülmektedir. Türkiye’de kot kumlamaya bağlı olarak ilk silikozis vakası 2004 yılında ortaya çıkmıştır. Vakaların birkaç taneyle sınırlı olmayıp sosyal bir boyuta ulaşan bir durum olduğu ise Türk Toraks Derneği’nin yıllık kongrelerinde ortaya çıkmıştır.
Aygül YILMAZ
Çevre ve Kimya Mühendisi/Kalite Sorumlusu
Diğer Blog Yazılarımız İçin: https://haliccevre.com/blog/ Okumak İsteyebilirsiniz: Kum Havuzu ve Silikozis Tehlikesi
Kaynaklar: