Denizlerin derinliklerinde, çıplak gözle nadiren görebileceğimiz bir dünya saklı. Makrobentik organizmalar; Deniz tabanında, kayalıkların, çamurun ve yosunların arasında yaşayan bu canlılar; kabuklular, halkalı solucanlar (poliketler), yumuşakçalar, süngerler ve mercanlar gibi pek çok grubu içerir.

Makrobentik organizmalar, 0.5 mm’den büyük olan ve çoğunlukla deniz tabanında yaşayan canlılardır. “Makro” (büyük) ve “bentos” (dip) kelimelerinden türeyen bu isim, bu canlıların boyutlarını ve yaşadıkları ortamı anlatır.

Onları özel kılan, hareketsiz ya da sınırlı hareketli olmalarıdır. Yani bir kez yerleşip, bulundukları bölgenin koşullarına göre evrilirler ve bu sayede çevresel değişimlerin izleyicisi ve kaydedicisi hâline gelirler.

Makrobentik organizmalar, yaşadıkları ortamın uzun süreli sağlık durumunu yansıtır. Örneğin; organik madde zenginleştiğinde, oksijen azalır ve oksijene duyarlı türler kaybolurken, fırsatçı, strese dayanıklı türler çoğalır. Bu değişim, araştırmacılara su kalitesi ve kirlilik hakkında değerli bilgiler sunar.

Biyoindikatör türler (çevresel kalite göstergesi türler), ekosistemdeki kirlilik, ötrofikasyon (besin maddesi fazlalığı), oksijen azlığı gibi stres faktörlerini doğrudan yansıtır.

Makrobentik organizmaları incelemek için genellikle:

• 0,5 mm göz açıklığında elekler,
• kazıma aletleri (spatula, bisturi, pens),
• görsel sayım ve fotoğraflama teknikleri kullanılır.

Örnekleme ve analiz için kullanılan başlıca ekipmanlar:

Yumuşak sediment (kum, çamur) alanlarında,

• Van Veen Grab (kepçe tipi yüzey sediman örnekleyici)
• Gravity Core (karot/kutudan örnekleyici)
• Box Corer (kutu kor) → Derin sularda makrofaunanın zarar görmeden alınması için tercih edilir

Epifauna (yüzey üstü fauna) için,

• Dreç → Dikdörtgen metal çerçeve ve torba yapısında
• Bim Trol → Yumuşak substratlarda geniş alanları taramak için

Sert zemin ve sığ su çalışmaları için,

• SCUBA ekipmanı → Dalgıçlar tarafından yapılan örneklemeler
• Fotoğraf makineleri, sualtı kameraları
• Kuadrat (alan sınırlaması için)
• Kazıma aletleri (spatula, bisturi, pens)
• Elekler (çoğunlukla 0.5 mm göz açıklığında)

Laboratuvar için,

• Eleme sistemleri
• Etiketleme ve numune saklama kapları
• Fiksasyon çözeltileri (örn. formaldehit, alkol)
• Taksonomik ayırma için mikroskoplar ve referans materyali.

Örnekleme alanları, habitat ve biyotop yapıları side scan sonar veya multibeam ile belirlenir. 50 m’den derin yerlerde örnekleme gerekliyse, ağır ekipman ve büyük araştırma gemileri gerekir. Örnekler laboratuvara kısa sürede (+4°C’de) ulaştırılmalı veya dondurularak korunmalıdır.

Özellikle kirletici kaynaklara yakın limanlar, yetiştiricilik tesisleri gibi alanlar, makrobentik izleme için önemli noktaları oluşturur. İzleme çalışmaları sırasında örnekler laboratuvara getirilir, yıkanır, türlere ayrılır ve analiz edilir.

Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi (SÇD) ve Deniz Stratejisi Çerçeve Direktifi (DSÇD) gibi uluslararası yönetmelikler, ekosistem sağlığının değerlendirilmesinde makrobentik organizmaları kilit biyolojik bileşenler olarak kabul eder. Türkiye’de de ulusal izleme programları bu doğrultuda yürütülmektedir.

Makrobentik organizmalar, denizlerin sağlık karnesini okumanın en güvenilir yollarından biridir. Onlar sayesinde hem ekosistem yönetimi hem de sürdürülebilir deniz kullanımı için önemli kararlar alınabilir.

Sessiz ama güçlü makrobentik organizmalar, denizlerimizi bizim için izliyor!

 

Feyza SAK

Kimyager

 

KAYNAKLAR

https://webdosya.csb.gov.tr/db/ced/menu/deniz_izleme_klavuzlari_20180516024237.pdf