Son yıllarda endüstrileşme ve şehirleşme nedeniyle ülkemiz denizlerindeki kıyısal habitatlar tehdit altındadır. Bentik denizel habitatlar, med-cezir zonundan en derin diplere kadar deniz tabanı ile bütünleşmiş biyolojik komüniteleri ve onların fiziksel çevrelerini kapsar ve bu tehditlere verdikleri tepkilerden dolayı bentik organizmalar, ortamdaki etkinin değerlendirilmesi ve izleme çalışmalarında değişimin belirlenmesi açısından büyük önem taşır.

Avrupa Birliği’nde uygulanan iki direktif, Su Çerçeve Direktifi ve Deniz Stratejisi Çerçeve Direktifi birbirleriyle çok yakından ilişkili iki direktiftir. Bentik fauna ve floranın (bolluk, taksonomik kompozisyon ve hassas gruplar yönünden) izlenmesi her iki direktifte de gereklilik olarak belirtilmiştir. Her ikisi de insan aktiviteleri ve bunun sonucunda oluşan baskıların biyolojik etkisinin ne olduğu arasındaki bağlantıyı kurmayı amaçlamaktadır.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yürütülmekte olan deniz izleme çalışmaları yumuşak substrat makrozoobentos (Van Veen grap örneklemesi ile) araştırmalarını içermektedir.

YUMUŞAK SUBSTRATUMUN İZLEME ÇALIŞMALARINDAKİ ÖNEMİ

Yumuşak substratumlarda bulunan bentik infauna ve epifaunanın tür kompozisyonu değişken olup türlerin dağılımında başta derinlik olmak üzere, tane boyu (sedimanın), pH, çözünmüş oksijen ve tuzluluk gibi pek çok çevresel faktör etkili olmaktadır. Yumuşak substratlar üzerinde veya içerisinde bulunan canlılara besin ortamı ve yumurtlama alanı oluşturduğu için yüksek tür çeşitliliğine sahiptir. Ayrıca besin tuzlarının (nütrientlerin) ve diğer kimyasalların sediman ve su kolonu arasındaki döngüsünü sağlayan ana kaynaklardır.

Yumuşak Substratum Örnekleme Yöntemleri;

1. Infauna, Sedimentin içinde, yüzeyden itibaren yaklaşık olarak 1 m derinliğe kadar olan alanda yaşantılarını sürdüren canlılar infaunayı oluşturmaktır . Bu canlıların örneklemelerinde kutu kor, grab ve dalarak örnekleme yöntemi kullanılmaktadır. Örnekler alındıktan sonra fotoğrafların çekilmesi ortama ilişkin bir kayıt oluşturulması açısından önemlidir.
2. Epifauna; Sedimentin üst yüzeyinde yaşantılarını sürdüren grab ve kutu kor gibi örnekleme aletlerle etkili bir şekilde örneklenemeyen canlılardır. Dreç, Bim trol kalitatik örnekleme için kullanılır.

 

SERT SUBSTRATUMUN İZLEME ÇALIŞMALARINDAKİ ÖNEMİ

Sert substratum komüniteleri biyoçeşitlilik açısından büyük bir çeşitliliğe sahiptir. Sert substratumda görülen çeşitlilik, yumuşak substratuma göre daha fazladır. Kayalık kısımlarda üst mediolittoral bölgede yaşayan topluluklar farklı kirleticilere, sıcaklık ve tuzluluk değişimlerine maruz kalırlar. Farklı aktivite ve kaynaklardan (deniz deşarjları, balık çiftliklerinden gelen kirleticiler, trol, sediment hareketini sağlayan aktiviteler, tekne ve dalış aktiviteleri) sisteme giren kentsel ve endüstriel girdiler, alt mediolittoral zonda önemli etkilere neden olurlar.

Sert Substratum Örnekleme Yöntemleri;

1. Fotoğraflama, bu yöntemde fotoğraf ve su altı kameraları ile yapılan çalışmalarda bölgede meydana gelen değişimlerin tespit edilmesi, bir çalışma öncesinde çalışılacak alanın keşfine yönelik tespitler, populasyonun mevsimsel ve alansal değişiminin izlenmesi amacı ile kullanılmaktadır
2. Görsel sayım, görsel sayım tekniklerinde bilimsel amaçlı olarak dalan kişiler, belirgin bir türe yoğunlaşır. Su altında dış görünüşünden kolayca tanınabilen türlerin bolluk, biyokütle ve örtücülüklerinin belirlenmesinde uygulanan iki farklı teknik bulunmaktadır. Belirlenen bir hat boyunca araştırma yapmak veya kuadrat ile özel bir bölgeden noktasal örnek almak olarak iki farklı şekilde tanımlanır.
3. Kazıyarak Örnekleme, örneklenecek organizma ve substrat yapısına bağlı olarak bıçak, çekiç, keski, spatula gibi aletler, kazıma işlemi için tavsiye edilir. Hydrozoa, Bryozoa, Porifera, Cirripedia ve Tunicata gibi gruplara ait türlerin toplanmasında kullanılan bu yöntemde örnekleme materyali bez, plastik veya zooplankton ağından yapılmış bir torbada biriktirilir.
4. Dalarak Örnekleme, dalarak yapılan kantitatif örneklemeler çok zaman gerektirse de bitki ve hayvan türleri hakkında doğru bilgi verir. Basınca dayanıklı su altı kameraları ile resim ve video çekilerek çalışmalar desteklenmelidir

MAKROBENTOZUN KALİTATİF VE KANTİTATİF DEĞERLENDİRİLMESİ

• Tür Tayini, bentik gruplara ait bireylerin stereo ve/veya ışık mikroskopları kullanılarak, tür gruplarına uygun literatür ile birlikte, konusunda uzman kişiler tarafından tür tayinleri yapılmalıdır.
• Tür Sayısı, tayin edilmiş türlere ait bireyler her istasyon ve replikat için ayrı ayrı tespit edilmeli ve tür listelerinde bahsedilen şekilde hazırlanmalıdır.
• Biyokütle, birey sayısı ve tür sayısı gibi biyokütle değerleri de önemli değişkenlerdir. Biyokütle ölçülürken yaş ağırlık, kuru ağırlık, külden arındırılmış kuru ağırlık gibi üç farklı yöntem kullanılmaktadır.
• Bolluk, değeri her istasyon ve replikat için kaydedilmelidir. Yoğunluk hesaplanırken, örnekleme yöntemine dikkat edilmeli, örneklenen alan göz önünde bulundurularak birim alandaki birey sayısı hesaplanmalıdır.
• Örtücülük, herhangi bir soliter veya kolonial sesil organizma tarafından kaplanan alanın kesin ölçümüdür ve % ile ifade edilmektedir.

BENTİK CANLILARIN HARİTALANMASI

Bentik komünitelerin haritalanması, tür ve topluluklara ait elde edilen verilerin, belli teknikler uygulayarak, bir coğrafi koordinat sisteminde mekansal olarak ifade edilmesidir. İzleme çalışmalarında haritalama ise, bu mekansal özelliklerin farklı zamanlardaki dağılımlarının betimlenmesi kapsamında yapılmalı ve nihai olarak zamana bağlı değişimlerinin tespit edilmesi hedeflenmelidir.

RAPORLAMA

Bilimsel araştırmalarda raporlama için standart prosedürler olmalıdır. Rapor, ham datanın ve önceki bilgilerin değerlendirmesini içermelidir. Rapor değerlendirilirken güncel yöntemler ve analizler uygulanmalı ve sonuçlar diğer çalışmalarla karşılaştırılabilir nitelikte olmalıdır.

Elif ÇETİNKAYA

Laboratuvar Sorumlusu

KAYNAKÇA

https://csb.gov.tr/