MORDANLAR
Bir boyanın bir elyafa sabitlenmesini kolaylaştırmak için kullanılan, genellikle bir metalik iyon içeren kimyasal maddelere ‘mordanlar’ denir.
Boyamanın ilk günlerinden itibaren, kumaş ilk olarak çözünür metalik krom, alüminyum ya da bakır tuzu içeren bir çözelti ile muamele edilirse, bir kumaşa verilen rengin arttığı ve haslığın (solmaya veya akmaya karşı direnç) geliştiği görülür.
En basit işlem modelinde, metal iyonları kumaşın yüzeyine ve liflerine dahil edilir ve uygun pH ve sıcaklıkta boya moleküllerine maruz kaldıktan sonra renkli metal-boya kompleksleri oluşturur. İşte buradaki metal iyonuna ‘mordan’ denir. Karmaşık oluşum sürecine ‘mordanlama’ denir.
En çok kullanılan mordanlardan birisi şaptır. En eski mordan boyalardan biri, kök boyası bitkisinin kökünden elde edilen alizarindir. Kimyasal olarak, bir antrakinon türevidir ve boya rengi, kompleks oluşturduğu metale bağlıdır; baryum ile mavi bir renk ve alüminyum ile bir gül kırmızısı elde edilir.
Bir tekstil ürünü STANDARD 100 etiketini taşıyorsa, bu ürünün her bileşeninin yani her iplik, düğme ve diğer aksesuarların zararlı maddeler açısından test edildiğinden ve bu nedenle ürünün insan sağlığına zararsız olduğundan emin olabilirsiniz. . OEKO-TEX® Standard 100; üretimin bütün aşamalarındaki tekstil hammaddeleri, ara ve nihai ürünler için tek tip, global bir test ve belgelendirme sistemidir. Aynı zamanda tekstil dışı bileşenlerin test edilmesini de kapsamaktadır. Amacı zararlı maddelerden muaf ürünler sağlamaktır. Çoğu durumda STANDARD 100 için sınır değerler ulusal ve uluslararası gerekliliklerin ötesine geçer. Kriter kataloğu yılda en az bir kez güncellenir ve yeni bilimsel bilgiler veya yasal gerekliliklerle genişletilir.
Oeko-Tex Standard 100’ e göre doğal boya mordanı olan alüminyum tuzları ve demir tuzlarının toksik olmadığı fakat bakır tuzlarının ve kalay tuzlarının ise belirli limitlerde kullanılabileceği, oysa ki krom +6 tuzlarının ise komple yasaklandığı görülmektedir. Mordanlardan bazılarının çevreye ve dolayısıyla insan sağlığına zararlı olduğunu söylemek mümkündür.
Mordanlar tekstil dışında mikrobiyolojide de kullanılırlar. Mikrobiyoloji, mikroskobik organizmaları inceler ve farklı türleri görsel olarak ayırt etmenin yollarına ihtiyaç duyar. Mikrobiyologlar, farklı organizma türlerine renk katan boyama prosedürleri kullanır.
Bu boyalar, farklı renkteki kimyasallardır, ancak bu kimyasalların kendileri organizmalara yapışmaz. Mikrobiyolog, boyamaya bir mordan ekler. Bir mordan, klasik olarak, kimyasal bir boyayı bağlayan ve onu tutan bir iyon olarak tanımlanır demiştik, böylece boyanın organizma üzerine yapışıp kalması sağlanır. Bununla birlikte, bir boyayı yerinde tutan herhangi bir kimyasal da bir mordan olarak kabul edilebilir.
Feyza YALÇIN
Kimyager
KAYNAKLAR:
https://www.accessscience.com/
Diğer Blog Yazılarımız İçin: https://haliccevre.com/blog/