PARTİKÜL MADDE (PM10 VE PM2.5)
PARTİKÜL MADDE (PM10 VE PM2.5)
Partikül madde kirliliği veya PM olarak da bilinen partikül madde, havada asılı kalan son derece küçük katı partikülleri ve sıvı damlacıklarını tanımlayan bir terimdir. Havadaki partikül madde (PM) tek bir kirletici değildir; birçok kimyasal türün karışımıdır.
Küçük sıvı damlacıklarından, kuru katı parçacıklardan ve sıvı kaplamalı katı çekirdeklerden oluşan katı ve aerosollerin karmaşık bir karışımıdır. Parçacıklar boyut, şekil ve kimyasal bileşim açısından büyük farklılıklar gösterir ve inorganik iyonlar, metalik bileşikler, elementel karbon, organik bileşikler ve yer kabuğundan bileşikler içerebilir.
Parçacıklar, hava kalitesini düzenleme amacıyla çaplarına göre tanımlanır. Çapı 10 mikron veya daha küçük olanlar (PM10) akciğerlere solunabilir ve olumsuz sağlık etkilerine neden olabilir. İnce partikül madde, çapı 2,5 mikron veya daha küçük olan (PM2,5) partiküller olarak tanımlanır. Bu nedenle PM2.5, PM10’un bir kısmını oluşturur. Partikül madde; nitratlar, sülfatlar, organik kimyasallar, metaller, toprak veya toz parçacıkları ve alerjenler (polen veya küf sporları parçaları gibi) dahil olmak üzere çeşitli bileşenlerden oluşabilir. Parçacık kirliliği esas olarak motorlu taşıtlardan, odun yakan ısıtıcılardan ve endüstriden kaynaklanmaktadır. Orman yangınları veya toz fırtınaları sırasında Parçacıkların boyutu sağlık sorunlarına neden olma potansiyelini etkiler:
- PM10(çapı 10 mikrometre veya daha küçük olan parçacıklar): bu parçacıklar boğazdan ve burundan geçip akciğerlere girebilecek kadar küçüktür. Bu parçacıklar solunduğunda kalbi ve akciğerleri etkileyebilir ve sağlık üzerinde ciddi etkilere neden olabilir.
- 5(çapı 2,5 mikrometre veya daha küçük olan parçacıklar): Bu parçacıklar o kadar küçüktür ki akciğerlerin derinliklerine ve kan dolaşımına karışabilirler. Uzun süreler (yıllar) boyunca PM2.5’e maruz kalmanın olumsuz sağlık etkilerine neden olabileceğine dair yeterli kanıt bulunmaktadır.
PM10 ve PM2.5 genellikle farklı emisyon kaynaklarından kaynaklanır ve ayrıca farklı kimyasal bileşimlere sahiptir. Benzin, yağ, dizel yakıt veya odunun yanmasından kaynaklanan emisyonlar, dış havadaki PM2.5 kirliliğinin büyük bir kısmını ve ayrıca PM10’un önemli bir kısmını oluşturur. PM10 aynı zamanda inşaat sahalarından, depolama alanlarından ve tarımdan, kontrol edilemeyen yangınlardan ve çalı/atık yakılmasından, endüstriyel kaynaklardan, açık arazilerden rüzgarla savrulan tozlardan, polenlerden ve bakteri parçacıklarından kaynaklanan tozları da içermektedir.
Partikül maddeye maruz kalmanın sağlık üzerindeki potansiyel etkileri:
Partikül maddeye maruz kalmanın sağlık üzerinde birçok etkisi vardır. Çok sayıda çalışma, parçacıklara maruz kalma ile artan hastaneye başvuruların yanı sıra kalp veya akciğer hastalıklarından ölüm arasında ilişkiler olduğunu göstermiştir. Kapsamlı epidemiyolojik araştırmalara rağmen, şu anda partikül maddeye maruz kalmanın sağlık üzerinde herhangi bir etkiye neden olmadığı bir eşik değerine dair bir kanıt bulunmamaktadır. Partikül maddeye hem kısa hem de uzun süreli maruz kalma sonrasında sağlık etkileri ortaya çıkabilir.
Kısa süreli ve uzun süreli maruz kalmanın farklı etki mekanizmalarına sahip olduğu düşünülmektedir. Kısa süreli maruz kalmanın önceden var olan hastalıkları şiddetlendirdiği görülürken, uzun süreli maruz kalma büyük olasılıkla hastalığa neden olur ve ilerleme hızını artırır.
Kısa süreli maruz kalma (saatlerden günlere kadar) aşağıdakilere yol açabilir:
- Tahriş olmuş gözler, burun ve boğaz
- Astım ve kronik bronşit gibi akciğer hastalıklarının kötüleşmesi (aynı zamanda kronik obstrüktif akciğer hastalığı veya KOAH olarak da bilinir)
- Kalp hastalığı olan kişilerde kalp krizi ve aritmiler (düzensiz kalp atışı)
- Solunum ve kardiyovasküler sistem hastalıklarına bağlı olarak hastaneye başvurularda ve erken ölümlerde artış.
Uzun süreli maruz kalma (uzun yıllar) aşağıdakilere yol açabilir:
- Azalmış akciğer fonksiyonu
- Kardiyovasküler ve solunum hastalıklarının gelişimi
- Hastalığın ilerleme hızının artması
- Yaşam beklentisinin azalması.
Partikül Madde Çevreyi Nasıl Etkiler?
Partikül maddenin görünürlüğü azalttığı, ayrıca iklimi, ekosistemleri ve malzemeleri olumsuz etkilediği birçok bilimsel çalışmada gösterilmiştir. PM, özellikle PM2.5, ışığın atmosferde emilme ve dağılma şeklini değiştirerek görünürlüğü etkiler. İklim değişikliğiyle ilgili olarak, ortamdaki PM karışımının bazı bileşenleri iklimin ısınmasını teşvik eder (örneğin, siyah karbon), diğerleri ise soğutucu bir etkiye sahiptir (örneğin, nitrat ve sülfat) ve dolayısıyla ortamdaki PM hem iklimi ısıtma hem de soğutma özelliklerine sahiptir. PM’ nin birikmesi ve daha sonra bitkiler tarafından alınması veya suyun kalitesini ve berraklığını etkileyebilecek şekilde suya birikmesi yoluyla bitkiler, toprak ve su dahil olmak üzere ekosistemleri olumsuz yönde etkileyebilir. PM’ deki metal ve organik bileşikler bitki büyümesini ve verimini değiştirme konusunda en büyük potansiyele sahiptir. Yüzeylerde PM birikmesi malzemelerin kirlenmesine yol açar.
İç mekânda bulunan partikül maddelerin bir kısmı, özellikle PM2.5 olmak üzere dış mekândan kaynaklanmaktadır. Bu parçacıklar iç mekanlara kapılardan, pencerelerden ve bina yapılarındaki “sızıntılardan” girer. Parçacıklar aynı zamanda iç mekân kaynaklarından da kaynaklanabilir. İç mekân kaynaklı parçacıklar, birçoğu polenler, küf sporları, toz akarları ve hamamböcekleri gibi bilinen alerjenler olan biyolojik kaynaklardan türetilen bileşenleri içerir. Tütün içmek, yemek pişirmek ve odun, mum veya tütsü yakmak gibi iç mekân etkinlikleri de parçacık üretir. Parçacıklar ayrıca ev temizlik ürünleri ve oda spreyleri gibi kaynaklardan yayılan gaz halindeki kirletici maddelerin karmaşık reaksiyonları nedeniyle iç mekanlarda da oluşabilir.
Feyza YALÇIN
Kimyager
KAYNAKLAR
https://www.health.nsw.gov.au/