PFAS, yani Per- ve polifloroalkil maddeler, yaklaşık 1950’lerden beri dünya çapında tüketici ürünlerinde kullanılan büyük, karmaşık bir sentetik kimyasal grubudur. Bunlar çeşitli günlük ürünlerdeki bileşenlerdir. Örneğin PFAS, yiyeceklerin ambalajlara veya pişirme kaplarına yapışmasını önlemek, giysileri ve halıları lekelere karşı dayanıklı hale getirmek ve daha etkili yangın söndürme köpüğü oluşturmak için kullanılıyor.

PFAS molekülleri bağlı karbon ve flor atomlarından oluşan bir zincire sahiptir. Karbon-flor bağı en güçlü bağlardan biri olduğundan, bu kimyasallar çevrede kolaylıkla bozunuma uğramazlar.

İnsanların PFAS’ a maruz kalması yaygındır ancak coğrafya ve mesleğe göre değişkenlik gösterir. PFAS havacılık, otomotiv, inşaat ve elektronik endüstrilerinde kullanılmaktadır. Zamanla PFAS toprağa, suya ve havaya sızabilir.

İnsanlar büyük olasılıkla PFAS ile kirlenmiş su veya yiyecek tüketerek, PFAS ile yapılan ürünleri kullanarak veya PFAS içeren havayı soluyarak bu kimyasallara maruz kalıyorlar. PFAS yavaş yavaş parçalandığı için insanlar ve hayvanlar defalarca bunlara maruz kalır ve bazı PFAS’ ların kan seviyeleri zamanla artabilir.

Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri tarafından Ulusal Sağlık ve Beslenme İnceleme Araştırması’ndan (NHANES) elde edilen verileri kullanan bir rapor, Amerikalıların %97’sinin kanında PFAS buldu. Başka bir NHANES raporu, 2000’li yılların başlarında tüketici ürünlerinden bu kimyasalların çıkarılmasından bu yana insanlarda kandaki PFOS ve PFOA seviyelerinin azaldığını ileri sürdü. Ancak yeni PFAS kimyasalları oluşturulmuştur ve bunlara maruz kalmanın değerlendirilmesi zordur.

PFAS’ a maruz kalmayla ilişkili çok sayıda sağlık etkisi tanımlanmış ve farklı bilimsel çalışmalarla desteklenmiştir. PFAS’ ın halk sağlığı üzerindeki etkisine ilişkin endişeler aşağıdaki nedenlerden dolayı ortaya çıkmıştır:

• Yaygın olay. Araştırmalar insanların kanında ve idrarında PFAS buluyor ve bilim insanları bunların sağlık sorunlarına yol açıp açmadığını bilmek istiyor.
• Çok sayıda maruz kalma. PFAS dünya çapında yüzlerce üründe kullanılmaktadır ve insanların maruz kalması için pek çok fırsat bulunmaktadır.
• Sayıları artıyor.  Kimyasallar veri tabanına göre PFAS, yaklaşık 15.000 sentetik kimyasaldan oluşan bir gruptur.
• Israrcı. PFAS bilinmeyen bir süre boyunca çevrede kalır.
• Biyobirikim insanlar farklı PFAS kimyasallarıyla çeşitli şekillerde karşılaşabilirler. Zamanla insanlar dışarı attıklarından daha fazla kimyasal madde alabilirler; bu da vücutta biyolojik birikime yol açan bir süreçtir.

Feyza YALÇIN

Kimyager

KAYNAKLAR

https://www.niehs.nih.gov/