Ksilen maruziyetinin sonucu; yapılan işe, maruz kalınan doz ve süreye göre değişiklik gösterir. Bu maruziyet gözleri, burnu, cildi ve boğazı tahriş edebilir. Ayrıca baş ağrılarına, baş dönmesine, kafa karışıklığına, kas koordinasyonunun kaybına ve hatta yüksek dozlarda ölüme bile neden olabilir.

Ksilen; renksiz, tatlı kokulu ve yanıcı özellik gösteren uçucu organik bir bileşiktir. Ksilol, dimetil benzen, metil toluen olarak adlandırmak da mümkündür. C₆H₄ (Chte) kimyasal formülüne sahiptir. Orto, Meta ve Para Ksilen olmak üzere üç izormeri mevcuttur. Sırasıyla o-ksilen, m-ksilen ve p-ksilen olarak adlandırılırlar.

Ksilen maruziyetlerinin çoğu inhalasyon yoluyla meydana gelir ve akciğerlerden kolayca emilir. Buna rağmen cilt teması ile vücuda girebilir ve bu maruziyet şekli en sık rastlanan olmasına rağmen işçiler tarafından en az önemsenen şeklidir. Ve her iki maruziyet şeklinde de vücuda girdikten sonra kolayca kana karışır. Ksilenin koku eşiği yaklaşık 1 ppm’ dir, bu OSHA’ nın verdiği maruz kalma sınır değerlerinden 100 kat daha azdır ve genellikle akut tehlikeli konsantrasyonlar hakkında yeterli uyarı sağlar. Göz ve boğazda tahriş yaklaşık 200 ppm’ de ortaya çıkar. Ksilen buharı havadan ağırdır ve kapalı, kötü havalandırılan veya alçak tavanlı yerlerde boğulmaya neden olabilir. En kötü yanı da; ne kadar etkin önlemler alınırsa alınsın maruziyeti tam anlamıyla önlemek asla söz konusu olmayabilir.

Ksilen maruziyetinin takibinde idrardaki metilhippürat seviyesinin tespit edilmesi yaygın kullanılan bir yöntemdir. Zira ksilen vücuda girdikten sonra akciğer ve karaciğer tarafından parçalanarak metilhüppürata dönüştürülür ve bu haliyle idrar halinde vücuttan atılır. Vücuttan atılımı yaklaşık 12-18 saati bulabilir. Maruz kalan kişinin yağ dokusu miktarı gibi bireysel özellikleri bu süre üzerinde etkilidir. Örneğin; yüksek yağ dokusu hacmine sahip kişilerde bu süre uzundur.

Yüksek ksilen buharı konsantrasyonları göz tahrişine neden olabilir, ancak oftalmik yaralanma nadirdir. Göze sıçradığında yanma, konjuktivit, kornea vakulasyonu ve keratitise neden olabilir.

Ksilenin nöronal proteinlerin normal fonksiyonuna müdahale ettiği ileri sürülmüştür. Ksilenin toksisitesinin, bazı metabolik ara maddelerinden kaynaklanabileceği de düşünülmektedir.

Genellikle, Merkezi sinir sistemi (MMS) toksisitesinin semptomları, yüksek ksilen konsantrasyonlarının solunmasından hemen sonra ve yutulduktan 30 ila 60 dakika sonra ortaya çıkar.

Hafif MMS toksititesinin belirtileri arasında baş ağrısı, baş dönmesi, baş dönmesi, konfüzyon, bulantı, bozulmuş yürüyüş ve bulanık görme bulunur. Daha ciddi etkiler arasında titreme, hızlı solunum, felç, bilinç kaybı, koma ve ölüm bulunur. Koma uzamış olabilir, ancak çoğu mağdur maruziyetten çıkarıldıktan sonra hızla bilinci geri kazanır.

Yüksek miktarda ksilen solunduğunda akciğerlerde ödem oluşabilir. Böyle bir durumda kişiye acilen kalp masajına başlanmalıdır. Hasta derhal acil sağlık ünitesine yönlendirilmelidir.

Ele sıçrama gibi durumlarda bol su ve sabun ile en az 5 dakika elin yıkanması gerekir. Göze sıçraması gibi durumlarda ise önce 15-20 dakika bol su ile gözü yıkamak ve sonra göz doktoruna yetiştirmek gerekir.

Samet COŞKUN
Çevre Mühendisi

Kaynaklar:
https://www.atsdr.cdc.gov/

https://www.ailevecalisma.gov.tr/

www.cdc.gov