METAL İŞLEME AKIŞKANI NEDİR VE NERELERDE KULLANILIR?

 Metaller işlendikleri zaman, ana metalden talaşın kopması ve kalemden bu talaşın sıkışarak kayması sonucunda bir ısı meydana gelir. Oluşan bu ısının mümkün olduğu kadar çabuk aletten ve işlenen parçadan uzaklaştırılması gerekir.

Bu ısının uzaklaştırılabilmesi için;

• İşlenen parça ile alet arasındaki sürtünme katsayısının düşürülmesi,
• Soğutma gereklidir.

Kullanılan metal işleme akışkanları;

–      Aletin veya kalemin kullanma ömrünü uzatmak,

–      İşlenen parçada yüzey düzgünlüğü sağlamak,

–      Kesme maliyetini düşürmek,

–      Çapaksız çalışma ortamı oluşturmak,

–      İşlenen parça ile aletin birbirinden kolay ayrılmasını sağlamak amacı ile yukarıdaki iki maddeyi de içermek zorundadırlar.

 

METAL İŞLEME AKIŞKANLARI HAKKINDA SAĞLIKLI VE GÜVENİLİR BİLGİ

Öncelikle akışkanın satın alındığı tedarikçi akışkan hakkında birincil kaynaktır. Tedarikçi kullanılacak akışkanın sağlığa etkileri konusunda bilgili olmalıdır ve güncel malzeme güvenlik formları sağlayabilir.

Bazı tedarikçiler işi bir adım daha ilerletip sağlık, güvenlik ve çevre yardımını kapsayan kimyasal veya akışkan idare programı, müşteri destek programı ve ürün yönetim programı sağlamak gibi ek destek verebilir. Bu programlar gerçekten faydalı olabilir çünkü bu programlar çoğunlukla OSHA’ nın tehlike iletişim standardının gerektirdiği güncel ve kapsamlı sağlık ve güvenlik bilgilerini, etkin akışkan idaresi için tavsiyeleri ve uygun kullanım ve ürünlerin imhası hakkında bilgileri içerir.

Ayrıca tedarikçi, ürünlerinin uygulanabilir idari, sağlıksal ve çevresel düzenleyici mülahazalarla uyumlu olduğunu, mikrobal içeriğin karakterize edilmesini de kapsayan kullanımda olan akışkanların analizini sağlayacağını ve çalışanların maruziyetinin ölçülmesi için hava örneği sağlanacağını temin edebilmelidir.

 

GÜVENLİ BİR METAL İŞLEME AKIŞKAN SEÇİMİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER

Bir akışkan seçerken aşağıda belirtilen hususlar dikkate alınmalıdır.

• Akışkan bileşenlerinin toksikliği

 Seçilen metal işleme akışkanlarının mümkün olduğu kadar tahriş ediciliği olmamalı ve hassasiyet oluşturmamalıdırlar. PAH lar, klorlu parafinler, alkanolaminler, nitritler ve formaldehit yayan biyositler içeren yağlar gibi potansiyel kanserojen bileşenlerden sakınmalıdır. Bu konuda ASTM Standart E 1687-98, metal işleme akışkanlarındaki ham yağların kanserojen potansiyellerinin belirlenmesi, ASTM Standart E 1302-00, su ile karışabilen metal işleme akışkanlarını test eden akut hayvan toksikliği için standart rehberi gibi bazı uluslararası standartlardan yardım almak faydalı olacaktır. Nitrozamin oluşma potansiyelini minimize etmek için, nitrit içeren malzemeler etanolamin içeren metal işleme akışkanlarına eklenmemelidir (NIOSH 1998b).

Su bazlı yağlar veya sentetik akışkanlar kullanılacaksa ürün seçimi, depolama, dağıtım ve bakım dahil olmak üzere güvenli kullanım kuralları için, ASTM Standart E 1497-1400, Su-bazlı metal işleme akışkanlarının Güvenli Kullanım Standart Uygulamasına başvurulmalıdır.

Çoğu su bazlı metal işleme akışkanı çeşitli mikroskobik organizmaları öldüren ve akışkanı mikrobiyal bozunmadan koruyan kimyasal bir biyosit içerir. Biyosit konsantrasyonu akışkan şartnamelerinde belirtilen gereken değeri aşmamalıdır, çünkü fazlası çalışanların cilt veya solunum yolu irritasyonu ve hassasiyeti yaşamalarına sebep olabilir.

• Akışkanın tutuşabilirliği

Pür yağlar için önemli bir husustur. Tutuşabilirlik tehlikeleri hakkında detaylı bilgi için OSHA standartları ve spesifik el kitaplarına başvurulmalıdır.

• Akışkan imhası

Çalışanları ve toplumu imha işlemleri sırasında ortaya çıkabilecek potansiyel sağlık ve güvenlik problemlerinden korumak için üreticinin talimatlarını takip etmek gerekmektedir. İmha gereksinimleri akışkanın tipine göre değişmektedir.

 

MECBURİ VE TAVSİYE EDİLEN MARUZİYET SINIR DEĞERLERİ

ACGIH’in ve benzeri diğer ulusal kuruluşların metal akışkanları ile ilgili belirli sınırlamalar mevcuttur. Fakat, bu yazının dahilinde bu sınırlamalardan bahsedilmeyecektir. Bunun yerine NIOSH ve OSHA’nın konu hakkındaki sınırlamalarına atıflar yapılacaktır.

Halihazırda iki OSHA hava kirletici izin verilebilir maruziyet limiti metal işleme akışkanlarında geçerlidir. Bunlar mineral yağ buharı için 8-saat zaman ağırlıklı ortalama(TWA) için 5 mg/m³ ve geçerli tüm diğer metal işleme akışkanları için 15 mg/m³ dir.(8-saat zaman ağırlıklı ortalama)

1998’de NIOSH, metal işleme akışkan aerosolleri için her gün 10 saate kadar haftalık 40-saat boyunca zaman ağırlıklı ortalama torasik katı parçacık kütlesi konsantrasyonu sınır limiti olarak 0,4 mg/m³ i tavsiye eden kriterler dokümanı yayınlamıştır. Torasik örnekleyicilerin sınırlı sayıda olmasından dolayı, toplam katı parçacık kütlesinin ölçülmesi makul bir ikamedir. 0,4 mg/m³ ’lük torasik katı parçacık kütle konsantrasyonu 0,5 mg/m³ ’lük toplam katı parçacık kütle konsantrasyonuna tekabül etmektedir. NIOSH tavsiye edilen maruziyet limiti metal işleme akışkanlarına maruziyetten dolayı oluşan solunum yolu bozukluklarını önlemek veya büyük ölçüde azaltmak amacıyla konmuştur. NIOSH’un görüşüne göre, çoğu metal kaldırma işlemlerinde, metal işleme akışkan aerosolü maruziyetlerinin 0,4 mg/m³ veya daha aşağısı ile sınırlandırılması teknolojik olarak makuldür (NIOSH 1998b).

1999’da, OSHA Metal İşleme Akışkan Standartları Tavsiye Komitesi 8-saat süreli-ağırlıklı ortalama izin verilebilir maruziyet limiti olarak 0,4 mg/m³ torasik katı parçacığı (0,5 mg/m³ toplam katı parçacık) önerdi. Komite tavsiye edilen izin verilebilir maruziyet limitini astım ve azalmış akciğer fonksiyonu üzerindeki çalışmalara göre temellendirmiştir.

 

SAĞLIK ETKİLERİ

Metal işleme akışkanları kirlenmiş maddelerin, spreylerin veya buharın deriyle teması ve metal işleme akışkanlarının buhar ve aerosollerinin solunarak inhalasyon yoluyla sağlığa zararlı etkilere sebep olabilir.

Metal işleme akışkanlarına deri ve hava yoluyla cildin, akciğerlerin, gözlerin, burnun ve boğazın tahrişini de kapsayan maruziyetler sağlık problemlerinin içinde sayılmaktadır. Dermatit, akne, astım, zatürre, üst solunum yolunun tahrişi ve bir dizi kanser çeşidi metal işleme akışkanlarına maruziyetle ilişkilendirilmiştir (NIOSH 1998a).

Sağlık problemlerinin ciddiyeti akışkanın türü, kirlenmenin derecesi ve türü ve maruziyetin seviyesi ve süresi gibi çeşitli faktörlere bağlıdır.

 

MESLEKİ MARUZİYET NASIL KONTROL EDİLEBİLİR?

Mesleki maruziyetler mühendislik ve işte uygulama kontrolleri, yönetimsel kontroller ve kişisel koruyucu donanımın kullanımı gibi bilinen birçok ilkenin uygulanmasıyla kontrol edilebilir. Bu ilkeler kaynağında ya da yakınında, yine çalışma ortamına veya mesleki maruziyetin bireylere etki ettiği noktada uygulanabilir. Atölyelerde çalışanların metal işleme akışkanlarına maruz kaldığı yerlerde, maruziyet aşağıdaki başlıklarla kontrol altına alınabilir:

(1) Metal işleme akışkanının salım sisteminin uygun şekilde tasarlanıp çalışması;

(2) İzolasyon;

(3) Etkin lokal egzoz havalandırması;

(4) Etkin genel veya seyreltme havalandırma;

(5) Kontrollerin uygun kullanımı da kapsayan iyi çalışma uygulamaları ve

(6) Ekipmanın uygun bakımı.

 

NE SIKLIKLA MARUZİYET İZLEME YAPILMALIDIR?

 NIOSH maruziyet izlemelerinin en azından her yıl düzenli olarak yapılmasını tavsiye etmektedir. Maruziyeti etkileyebilecek üretimde, donanımda, süreçte, ürün formulasyonunda, personelde veya alınan kontrol önlemlerinde bir değişiklik meydana geldiğinde çalışanların maruziyetleri tekrardan değerlendirilmelidir.

Sonuç olarak ülkemizde henüz bu konuya yönelik çalışmalar oldukça kısıtlıdır. Diğer iş sağlığı ve güvenliği başlıkları gibi artık bu konuya da gereken ilgi ve hassasiyet gösterilmelidir, çünkü gerekli önlemler alınmadığı zamanlarda yukarıda da belirtildiği gibi inhalasyon ve irritasyon yoluyla ciddi rahatsızlıklar ortaya çıkabilmektedir. Ancak şu da göz ardı edilmemelidir ki gelişen teknoloji ve artan bilgi birikimiyle artık konveksiyonel sistemlerden CNC’ lere doğru bir geçiş gözlemlenmektedir. Bilindiği üzere CNC’ ler tamamen kapalı şekilde çalışmakta ve çalışanların maruziyetlerini minimum bir seviyeye indirmektedir. Ne yazık ki bu geçiş ülkemizde işletmelerin %98.9 ünün KOBİ oluşundan ötürü yabancı ülkelerdeki gelişime göre yavaş ilerlemektedir. Var olan sistemlerde yukarıdaki önlem ve kontrolleri gerçekleştirilmesi işletmelerin ve çalışanların faydasına olacaktır.

 

Elif ÇETİNKAYA
Kimyager/Laboratuvar Sorumlusu

 

Diğer Blog Yazılarımız İçin: https://haliccevre.com/blog/                                                          Okumak İsteyebilirsiniz: Metal İşleme Sıvılarının Sağlığa Etkileri

 

Kaynaklar:

1. Mac, D (2002). Working safely with metalworking fluids.
2. OSHA [1999]. Metalworking Fluids: Safety and Health Best Practices Manual. Salt Lake City: U.S. Department of Labor, Occupational Safety and Health Administration. http://www.osha.gov/
3. Metalworking fluid safety
4. SOYDAN, Y. Ve ULUKAN, L. (2003) “Triboloji:Sürtünme-Aşınma-Yağlama Bilimi ve Teknolojisi” TAGEM KOPİSAN Teknoloji Araştırma Geliştirme merkezi – teknoloji yayınlar serisi
5. Uluslararası İleri Teknolojiler Sempozyumu (IATS’09), 13-15 Mayıs 2009, Karabük, Türkiye, Talaşlı üretimde kullanilan kesme sıvılarından istenen özellikler, Halil DEMİR, Hasan Basri ULAŞ, Metin ZEYVELİ
6. http://www.hse.gov.uk/
7. Martin, T. J. (2005, 6 7). Controlling exposure to metalworking fluids.
8. Burton, N. C., Eisenberg, J., Evans, S., & Rodriguez, M. (2008, 10 6). [NIOSH Science Blog]. http://blogs.cdc.gov/
9. http://www.air-quality-eng.com/fadal.php
10. Eğri, N., İmancı, C., & Akpolat, M. S. İş Sağlığı Ve Güvenliği Genel Müdürlüğü , İş Sağlığı Ve Güvenliği Enstitü Müdürlüğü (2011). Endüstriyel havalandırma. www.isgum.gov.tr/
11. OECD 2002, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2003