ÇİNKO ve ÇİNKO MARUZİYETİ
Çinko, insan vücudunda var olan ve sayısı üçyüzü aşan farklı enzimin, uygun şekilde çalışabilmesi için gerekli olan minerallerden biridir.
İnsan vücudunda çinko salgılayan organlar; tükürük bezi, pankreas ve prostat bezi şeklindedir. Sağlıklı bir insan vücudunda 2-3 gram çinko bulunmaktadır. Hücre sağlığından, hayati öneme sahip proteinlerin üretilmesine kadar, birçok faaliyet için gerekli olan çinko, bağışıklık sisteminin dengelenmesi açısından çok önemlidir. Tat alma ve koku duyusu için bile çinkoya ihtiyaç vardır. Uzun süreli ve fazla miktarlarda alınan çinko, burunda bulunan sinir reseptörlerine zarar vererek koku kaybına yol açabilir.
Fazla çinko vücutta bulunan demir, bakır gibi gerekli olan bazı minerallerin miktarını ve vücuttaki enzimleri de azaltarak bağışıklık sisteminin zayıflamasına neden olur. Ağızda metalik bir tat kalmasına sebep olur. Diğer belirtiler titreme ve yüksek ateştir, iyi kolesterol olarak bilinen HDL’yi azaltır. Çinkonun diğer bir yan etkisi ise özellikle çocuklarda görülen anemi hastalığıdır. Yetişkinler için günlük doz alım miktarı 9-11 mg arasındadır. National Institutes of Health-NIH (Ulusal Sağlık Enstitüsü)’a göre günlük 35-40 mg alımında çinko (ağır metal) zehirlenmesi gerçekleşir.
Çinkonun Sektörlerdeki Kullanım Alanları
Enerji Sektörü
Enerji nakil hatları, aydınlatma direkleri, enerji santralleri, trafo binaları
İnşaat Sektörü
Endüstriyel tesislerde çelik konstrüksiyonları, çelik bina kolon kirişleri, bağlantı elemanları, cıvata, somun vs çatı kaplama elemanları
Tarım Sektörü
Sulama sistemleri, tarım aletleri ve makinaları,
Otomotiv Sektörü
Diğer uygulama alanları
Karayolları işaret levhaları, yönlendirme tabelaları, oyun parkları, lunaparklar
Çinkonun en çok karşılaşılan başlıca kullanım yeri metal kaplamadır. Metallere çinko kaplanarak aşınma direnci kazandırılır. Amaç; metalleri pasa ve çürümeye karşı korumaktır. Çinko kaplama tüm demir cinsinden olan maddeleri koruyabilmektedir. Çinko önce 460°C’ de eritilir, daha sonra kaplanacak olan madde eriyen çinkonun içine (sıcak daldırma) daldırılır.
Demir, çelik vs. maddelerin erimiş çinkoya daldırılıp, ardından kaplanmasına galvanizleme denir. Bu işlem oksidasyonu önleyerek parçaların ömrünün uzamasını sağlar. Hava ile temasın kesilmesi de paslanmayı önlemiş olur. Paslanma, metali aşındıran kimyasal bir reaksiyon olduğundan dolayı çinko kaplama ile aşınma direnci verilir. Çinko çelikten daha reaktif bir madde olduğu için, zaman geçtikçe önce çinko galvaniz kaplama kısmı korozyona uğrar ve alt katmanda bulunan çeliği korumuş olur.
Galvaniz Kaplama Endüstrisinde Görülen Başlıca Meslek Hastalıkları
- Solunum sistemi hastalıkları
- Kanserojen riskler (çinko, krom, nikel, berilyum, siyanür )
- Cilt ve göz hastalıkları
- Kas-İskelet sistemi hastalıkları
- İşitme-Koku alma fonksiyonunda bozukluklar
Galvanizleme işleminde metallerin kaplanması için eritilmiş çinko kullanıldığından, metal ısıtıldığı zaman buharlaşmış metal damlacıkları oluşur. Kaynak işlemi yapılan sektörlerde en önemli sağlık tehlikesi de kaynak esnasında oluşan gaz ve dumanlardır. Bu duman; metallerin ince partiküllerinden oluşur. Çinko dumanına maruz kalındığında ilk belirti yüksek ateştir. Kişisel koruyucu donanım olmadan yapılan kaynak işlemlerinde, birkaç saat sonrasında önemli boyutlarda susuzluk, boğazda gıdıklanma ve öksürük, bacaklarda titreme ve ağrı yaşanabilir. Çok kötü durumlarda ise; bulantı, kusma ve halüsinasyon görme durumları meydana gelebilir. Bu belirtiler yirmi dört saat boyunca sürebilir.
Bazı çalışanlarda ise bir süre kaynak işlemi yaptığında, belirtilerin ortaya çıkıp daha sonrasında kaybolduğu görülebilir. Aslında çalışan kişi, tüm bu belirtileri yok sayan bir bağışıklık sistemi geliştirmiş olabilir. Bir süre kaynak işlemine ara verdiğinde (örneğin haftasonu), galvanizli bir metale kaynak yapıldığı anda belirtileri geri gelecektir. Bu olay kaynak dumanı ateşi hastalığı, bazen de ‘Pazartesi Sabahı Hastalığı’ olarak bilinir.
Maruziyete Karşı Önlem Olarak Yapılabilecekler
Metal dumanı olan bütün çalışma ortamlarının, mutlaka havalandırması iyi yapılmış olmalıdır. Dumandan korunabilmenin en iyi yolu, duman kaynağında yerel havalandırma yapmaktır. Dumandan korunmak için yerel havalandırma mümkün değil ise onaylı bir solunum maskesi (KKD) takılmalıdır. Kaynak işlemi bittikten sonra el ve yüz su ve sabun ile iyice yıkanmalıdır. Özellikle kaynak dumanı bulunan ya da iyi havalandırılmamış (kaynak dumanı ile kirlenmiş) alanlarda sigara kullanılmaması ve herhangi bir şey yiyip içilmemesi gerekir.
İşçilerin bu rahatsızlıkları yaşamalarında; maruziyet süresi, maruziyet şekli, çalışma ortamları, çalışmaya başladığı yaş gibi birçok değişken etkilidir. Ancak önemli olan ve tüm çalışmalarda ortak olarak belirlenmiş olan şey; maruziyet süresindeki artışla ortaya çıkan hastalıkların artışıdır. Yani çalışma süresi boyunca ne kadar miktara maruz kalındığının belirlenmesiyle önlemler alınabilir ve beraberinde ortaya çıkabilecek hastalıklar da azaltılmış olur.
Kubilay SUDAN
Laboratuvar Sorumlu Yardımcısı/Çevre Mühendisi
Diğer Blog Yazılarımız İçin: https://haliccevre.com/blog/ Okumak İsteyebilirsiniz: Vücut Metal Yükü ve Metal Toksititesi
Kaynaklar:
Gültekin YILDIRIM, “Galvano sektöründe Meslek Hastalıkları, Zehirlenmeler ve İlk yardım”