Lastik, Kauçuk ve Lateks nedir?

Lateks, birçok bitkiden çıkarılan ve görünüşü süte benzeyen doğal bir maddedir. Bitkinin kesilmesiyle birlikte kesik kısımdan dışarı doğru süzülmeye başlar ve hava ile temas ettiğinde katılaşır. Günlük hayatımızda ‘lastik’ diye adlandırdığımız madde aslında kauçuktur ve kauçuk ağacından elde edilen lateks kauçuğun hammaddesidir. Bu tropikal ağaç genellikle Brezilya, Meksika, Cava Adası, Seylan, Orta ve Doğu Afrika’da yetişir. Ağaçların özsuyundan elde edilen bu kauçuk doğal kauçuktur.

Lastik Nasıl Üretilir?

Doğal kauçuk üretiminde; ağaçların olgunluğa eriştikten sonra gövdelerine delik açılır ve buradan süzülen madde biriktirilir. Asit ile karıştırılan kauçuk maddesi daha sonra kurutulur ve kullanıma hazır hale getirilir.

Bir de sentetik kauçuk vardır ve kimyasal endüstri tarafından petrol ürünlerinden üretilir. Sentetik kauçuk üretiminde izopren ve stiren adı verilen monomerlerin elde edilmesi için nafta, doğal gaz ile karıştırılmaktadır. Daha sonra genel emülsiyon polimerize işlemi ya da solüsyon polimerize işlemleri yapılır. Bu uygulamaların kullanılmasındaki amaç, lateks oluşturabilecek polimer zincirleri üretebilmektedir. Daha sonra kauçuklar vulkanize işlemine alınarak bazı mühendislik uygulamalarıyla kullanılabilir hale getirilmektedir. Vulkanizasyon, Charles Goodyear’ ın  1839 yılında bulduğu bir kimyasal-teknik işlemdir. Bu işlem sayesinde kauçuğun ya da benzer polimerlerin, kükürt veya diğer eşdeğer kükürtleyicilerin ilavesiyle daha dayanıklı malzemelere dönüştürülmesi sağlanır.

19. yüzyıl başlarında doğal kauçuğun yıllık üretimi yaklaşık 30 tondu. Sentetik kauçuğun çok daha fazla rağbet gördüğü günümüzde ise yılda sentetik olarak yaklaşık 1 milyon ton kauçuk üretimi yapılmaktadır. Söz konusu üretimler endüstri ve teknik alandaki gelişmelerle beraber ilerlemiş ve farklı özelliklerle kullanılmaya başlanmıştır.

 

Lastik Tozu ve Lastik Buharı Maruziyetleri

Lastik buharı; doğal kauçuk ya da sentetik elastomerlerin karıştırılması, öğütülmesi, kimyasallarla muamele edilmesi gibi işlemler esnasında ortaya çıkan buharlardır. Lastik tozu da yine lastik üretim aşamalarında ortaya çıkan tozlardır.

Lastik tozu parçacıkları solunum sistemini, solunum sırasında doğrudan solunum sistemine girerek etkiler. Bu parçacıkların boyutu 10 mikrondan azdır ve insan saçının yaklaşık 1/7’ si kadardır. Bu boyuttaki parçacıklar da akciğerin en derin kısımlarına çok rahat girebilir. Yapılan araştırmalar solundukları takdirde lateks sensitizasyonunu şiddetlendirdiği, solunum sistemini tahriş ettiğini ve astımı indüklediğini gösterdi. Bu lastik parçacıkları sadece solunduğunda değil, cilde doğrudan temas ettiğinde de tehlikeli olabilir. Kauçuk ile doğrudan temasın alerjik dermatit ürettiği tespit edilmiştir. Lastik partikülleri soluma, yutma ya da deri teması yoluyla bir şekilde vücuda girer ise mutajen veya kanserojen etki gösterir. Ayrıca bu parçacıklar sadece insan yaşamı için değil; bitki ve su türleri için de olumsuz sonuçlar doğurmaktadır.

 

Feyza YALÇIN
Kimyager

 

Diğer Blog Yazılarımız İçin: https://haliccevre.com/blog/                                                       Okumak İsteyebilirsiniz: Alkali Tozlar ve Alkali Toz Maruziyetleri

 

Kaynak:

https://kaucukdergisi.com

HSE EH40/2005 Workplace exposure limits

 Duration-Dependant Effect of Exposure to Rubber Dust Particles on Lung Functional Status among Rubber Factory Workers (January 2014)

MDHS 47/2 Determination of Rubber Process Dust and Rubber Fume (Measured as Cyclohexane-soluble Material) in Air