KALAY MARUZİYETİ

Kalay maruziyeti çoğu sektörde rastlanabilecek bir ağır metal maruziyet çeşididir. Kalay; yumuşak bir metaldir ve bu yüzden kolayca bükülebilir. Buna rağmen aşınma direnci oldukça iyidir ve bu yüzden de çeşitli alanlarda yaygın olarak kullanılır. Latince adı; Stannum olduğu için sembolü de Sn olarak gösterilir. Gümüşümsü bir görünümü vardır. Birçok cevheri olsa da en çok kullanılan cevher türü Kassiterit cevheridir. Önce cevherler taranır ve sonra ayrılan kısım yüksek ısıda indirgenir ve kullanıma hazırlanırlar. Bir diğer elde etme yönetimi de metal ve kalay alaşımlarından yeniden kazanmadır.

Kalay içeren gazlar, tozlar ve dumanlar; eritme ve arıtma işlemlerinden, atıkların yakılmasından ve fosil yakıtların (kömür veya petrol) yakılmasından açığa çıkabilir. Kalay içeren havadaki parçacıklar rüzgârla taşınabilir veya yağmur, kar ile birlikte havadan yere inebilir.

Organik kalay bileşikleri, bu bileşikleri içeren suda yaşayan hayvanların dokularına alınabilir. Kalay topraklarda doğal olarak bulunduğundan, gıdalarda az miktarda bulunur.

Kullanım Alanları ve Bileşikleri

Kalayın asıl kullanım alanı kaplamacılık sektörüdür. Metallerin çoğu asit veya atmosfere karşı düşük dirençlidir ve kolay aşınır. İşte bu tarz metaller kalay gibi direnci yüksek bir metal ile kaplanır ki direnç kazansın. Kalay-kurşun alaşımı halinde elektronik malzemelerin kaynak işlemlerinde kullanılır. Kalay ayrıca karbon ile birleşerek organik bileşikler oluşturabilir. Bu bileşikler; plastikler, gıda paketleri, plastik borular, böcek ilaçları, boyalar, ahşap koruyucular ve kemirgen (sıçanlar ve fareler) itici maddelerin yapımında kullanılır. Kalay, klor, kükürt veya oksijen ile birleştirildiğinde, buna inorganik kalay bileşiği denir. İnorganik kalay bileşikleri yer kabuğunda az miktarda bulunur. Diş macunu, parfümler, sabunlar, renklendirici maddeler, gıda katkı maddeleri ve boyalarda da bulunurlar. Matbaacılıkta ve mücevher yapımında kullanılırlar. Kalay florit şeklinde diş macunu içeriğinde yer alır. Kalayın organik bileşikleri; plastiklerin ve yağın yapısında stabilizatör olarak bulunur. Silikon lastiklerin sertleştirilmesinde katalizör olarak kullanımı vardır. Tekstil ve derinin korunmasında da, deniz taşıtlarının boyalarında da pestisit amaçlı kullanılır.

Maruziyet Kaynakları

Kalay eritme işlemleri sırasında kalay oksit dumanı ortaya çıkar genelde ve çalışanlar buna maruz kalabilir. Sülfitli kalay cevherinin ısıtılması esnasında kükürt dioksit açığa çıkar ve buna maruz kalınabilir. Kaplamacılık işlemlerinde kalay dioksit toz ve dumanlarına da maruz kalınır. Kalay elektrotları olsun, diğer kalay alaşımlarının üretimi olsun; buralarda çalışanlar da benzer riskler altındadır. Boya veya plastik üretiminde kalayın organik bileşiklerine maruz kalınır ve bunlar genellikle çok toksiktirler. PVC, üretan ve silikon lastik yapımında kullanılan organik bileşikleri kalayın iki değerli (divalan) bileşikleridir. Üç değerli (trivalan) organik bileşikleri ise biyosid olarak koruyucu amaçlarla tekstil, deri, cam ve kağıt üretiminde kullanılır. Biyosid maddeler zararlı mikroorganizmaların etkilerinden korumaya yarar. Metalik olmayan malzemeler; bakır, alüminyum ve çinko kaplı ürünler çatı kaplamasında ve yapı uygulamalarında kullanılabilir. Her maruziyette olduğu gibi kalay maruziyetinde de; maruziyetin dozu, süresi ve şekli gibi etkenler farklı durumlara yol açacaktır. Ayrıca yaş, cinsiyet, genetik yapı vs gibi biyolojik etmenler de ortaya çıkacak sonuçları belirlemede etkili olacaktır.

Klinik Etkileri

Kan, idrar, dışkı ve vücut dokularınızdaki kalay ve organik bileşiklerini ölçmek için testler vardır. Normalde, gıdada günlük küçük miktarlara maruz kalma nedeniyle vücutta az miktarda kalay bulunur. Bu nedenle mevcut testler maruz kaldığınız tam kalay miktarını size söyleyemez, ancak yakın geçmişte alışılmadık derecede yüksek miktarda kalay veya kalay bileşiğine maruz kalıp kalmadığınızı belirlemenize yardımcı olabilir. Bu bilgi, maruz kalma kaynağını bulmak için kullanılabilir.

İnorganik kalay bileşikleri solunum veya sindirim sistemi yoluyla girdiklerinde hızla girip çıktıklarından genellikle zararlı etkilere neden olmazlar. Bununla birlikte, araştırma çalışmalarında büyük miktarda inorganik kalay bileşiği yutan insanlar karın ağrısı, anemi, karaciğer ve böbrek problemleri yaşayabilir. Hayvanlarda inorganik kalayla yapılan çalışmalar, insanlarda gözlenenlerle benzer etkiler göstermiştir. İnorganik kalay bileşiklerinin üreme fonksiyonlarını etkilediğine, doğum kusurları ürettiğine veya genetik değişikliklere neden olduğuna dair bir kanıt yoktur. İnorganik kalay bileşiklerinin kansere neden olduğu bilinmemektedir.

Bazı organik kalay bileşiklerinin solunması (nefes almayla), oral (yeme veya içmeyle) veya dermal maruz kalmanın (cilt temasıyla) insanlarda zararlı etkilere neden olduğu gösterilmiştir. Bazı organik kalay bileşiklerine yüksek miktarlarda kısa bir süre maruz kalan insanlarda cilt ve göz tahrişi, solunum yolu tahrişi, gastrointestinal etkiler ve nörolojik problemler bildirilmiştir. Bazı nörolojik problemler zehirlenmeden sonra yıllarca devam etmiştir. Çok yüksek miktarlarda yutulduktan sonra ölümcül vakalar da bildirilmiştir. Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalar, bazı organik kalay bileşiklerinin esas olarak bağışıklık sistemini etkilediğini, ancak farklı bir tipin öncelikle sinir sistemini etkilediğini göstermiştir. Bununla birlikte, çok düşük toksisite sergileyen bazı organik bileşikler de vardır.

İnorganik kalay solunması ile pnömokonyoz oluşumuna stannozis denilmektedir. Stannozis, kalay oksit dumanı maruziyetlerinde daha çok görülür. Dolayısıyla kalay cevheri madeni çalışanlarında çok rastlanmaz.

Kalay maruziyetini önlemenin en etkili yolu çalışmaların kapalı sistemde yapılması ve havalandırma işleminin çok etkin olmasıdır. İşyeri ortam havasında kalay düzeyi sürekli olarak izlenmelidir.

OSHA, NIOSH ve ACGIH Standartlarına ait 8 saatlik (TWA) ve 15 dakikalık (STEL) maruziyet sınır değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir;

KALAY MARUZİYETİ